Samkeppniseftirlit og hagur neytenda Ólafur Stephensen skrifar 18. júní 2020 08:30 Það má orðið heita fastur liður að talsmenn stórfyrirtækja, sem Samkeppniseftirlitið sektar fyrir samkeppnisbrot, beri sig illa og segi ákvörðunina ganga gegn hagsmunum neytenda af því að nú neyðist þeir til að hækka verðið á þjónustu sinni. Þetta var viðkvæðið hjá talsmönnum Mjólkursamsölunnar þegar Samkeppniseftirlitið lagði á fyrirtækið 480 milljóna króna sekt sumarið 2015 (sem var staðfest í Landsrétti í vor). Þetta er líka vörn forsvarsmanna Símans í fjölmiðlum, eftir að Samkeppniseftirlitið sektaði fyrirtækið um 500 milljónir króna – þeir segjast bara ekkert botna í því að þessi eftirlitsstofnun gangi þannig gegn hagsmunum neytenda með því að banna þeim að bjóða viðskiptavinunum Enska boltann á þúsundkall ef þeir skuldbinda sig til að kaupa um leið alls kyns aðra þjónustu af Símanum. Langtímasjónarmiðin Í augum neytandans kunna þessar röksemdir að hljóma mjög skynsamlega – eða eins og stóð í ritstjórnargrein í dagblaði um sektina á Símann: „Hvar er glæpurinn?“ Hagnast neytendur ekki á slíkum tilboðum? Svarið er að þeir kunna að gera það til skemmri tíma litið, en ekki endilega til lengri tíma litið. Slík hegðun öflugra fyrirtækja kann að verða til þess að þau draga að sér viðskiptavini og auka markaðshlutdeild sína og verða á endanum svo ráðandi á markaðnum að þau geta hækkað verðið aftur. Þannig hefur samkeppnin á markaðnum, sem neytendur njóta góðs af, skaðazt til lengri tíma litið. Góði díllinn hindrar samkeppni Í þessu tilviki hafði fyrirtæki, sem lengst af hefur haft yfirburðastöðu á íslenzkum fjarskiptamarkaði, skuldbundið sig með sátt við Samkeppniseftirlitið til að tvinna ekki saman ólíka þjónustuþætti með þessum hætti. Síminn hefur margsinnis verið fundinn sekur um samkeppnisbrot og eins hefur félagið gert sáttir við Samkeppniseftirlitið vegna samkeppnisbrota. Tilgangurinn með þeim skilyrðum, sem Símanum voru þar sett, var að koma í veg fyrir að hann gæti, í ljósi sterkrar stöðu sinnar á mikilvægum mörkuðum fjarskipta, „nýtt hið breiða þjónustuframboð sitt til þess að draga að sér og halda viðskiptum á þann hátt að keppinautar þeirra geti ekki boðið samkeppnishæft verð eða þjónustu,“ eins og Samkeppniseftirlitið orðar það. Með öðrum orðum má Síminn ekki nota lágt verð á Enska boltanum til að festa fólk í viðskiptum með ýmsa aðra fjarskiptaþjónustu og hindra það þannig í því að færa sig yfir til keppinauta ef þeir bjóða betra verð á einstökum þjónustuþáttum. Sambærilegt bann við samtvinnun þjónustu er eitt algengasta tæki samkeppnisyfirvalda víða um hinn vestræna heim til að hindra að ráðandi fyrirtæki hagnýti sér óeðlilega stöðu sína og hamli samkeppni. Það er rétt að hafa í huga að þótt samkeppnislöggjöfin feli í sér ákveðna vernd fyrir fyrirtæki í samkeppnisrekstri, er neytendavernd hinn rauði þráður löggjafarinnar. Það er skylda samkeppnisyfirvalda að hafa augun á langtímasjónarmiðunum í þessu efni og tryggja virka samkeppni til framtíðar. Sömu langtímasjónarmið eiga við um skaðlega undirverðlagningu; jafnvel þótt tilboð stórfyrirtækja kunni að hljóma sem tónlist í eyrum neytenda ber samkeppnisyfirvöldum að grípa inn í ef markaðsráðandi fyrirtæki verðleggur vöru eða þjónustu undir kostnaðarverði til að leggja steina í götu keppinauta sinna. Dæmi um slík inngrip eru þegar Bónusi var bannað að selja mjólk undir kostnaðarverði og þegar Síminn var sektaður um 60 milljónir króna fyrir að bjóða viðskiptavinum 3G-lykil og ókeypis þjónustu í heilt sumar árið 2012. Háum sektum fyrir samkeppnisbrot er ætlað að fæla fyrirtæki frá slíkri háttsemi. Ekkert fyrirtæki hefur fengið hærri samkeppnissektir en Síminn, eða samanlagt um 1,35 milljarða króna frá árinu 2007 (1,75 milljarða ef sekt á dótturfélag er tekin með). Það má velta fyrir sér hvort þær sektir hafi verið nógu háar, svona miðað við nýjustu tíðindi. Ekki tímapunkturinn til að veikja samkeppniseftirlit Það hefur verið dálítið í tízku undanfarið, ekki sízt hjá stærri fyrirtækjum, að kvarta undan inngripum Samkeppniseftirlitsins og biðja um að stjórnvöld breyti lögum til að draga úr stofnuninni tennurnar. Félag atvinnurekenda hefur lagzt gegn slíkum áformum. FA hefur þvert á móti bent á að við núverandi aðstæður, þegar mörg minni og meðalstór fyrirtæki standa höllum fæti vegna kreppunnar í kjölfar kórónaveirufaraldursins, sé enn mikilvægara en áður að tryggja virkt aðhald með samkeppni og hindra aukna samþjöppun á mörkuðum. Slík samþjöppun getur átt sér stað þegar minni fyrirtæki neyðast til að hætta rekstri og stöndugri keppinautar þeirra hirða viðskiptin, eða þegar stóru fyrirtækin, sem hafa greiðari aðgang að fjármögnun, kaupa upp þau minni. Samkeppniseftirlitið er ekki óskeikult fremur en aðrar eftirlitsstofnanir, en núna er að minnsta kosti alls ekki tímapunkturinn til að veikja það. Aukið aðhald frá þolendum samkeppnisbrota FA hefur sömuleiðis sent efnahags- og viðskiptanefnd Alþingis tillögur um hvernig styrkja megi samkeppnislöggjöfina með því að bæta möguleika fyrirtækja og neytenda, sem verða fyrir tjóni vegna samkeppnisbrota, til að sækja skaðabætur úr hendi brotlegra fyrirtækja. Slík úrræði eru í samkeppnislöggjöf ýmissa nágrannalanda okkar og stuðla að meiri varnaðaráhrifum og öflugri framkvæmd samkeppnisreglna. Neytendur, fjölmiðlar og stjórnmálamenn ættu ekki að hlusta á kveinstafi stórfyrirtækja sem bera sig illa undan ákvörðunum samkeppnisyfirvalda. Gott og skilvirkt samkeppniseftirlit er hverju hagkerfi nauðsynlegt – alveg sérstaklega þegar á móti blæs og mikið umrót er á mörkuðum. Höfundur er framkvæmdastjóri Félags atvinnurekenda. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Samkeppnismál Neytendur Ólafur Stephensen Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Hver skipaði bankaráði Landsbankans að kaupa TM? Ásthildur Lóa Þórsdóttir Skoðun Ríkisreknar ofsóknir Sigurður Einarsson Skoðun Bréf til þjóðarinnar Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir Skoðun Saklausir menn í fangelsi Tinna Brynjólfsdóttir Skoðun Er þetta eðlilegt? Guðrún Árnadóttir,Guðrún Tara Sveinsdóttir,Hekla Kollmar,Þorgerður Jörundsdóttir Skoðun Vikan með Gísla Árný Björg Blandon Skoðun Markvissar aðgerðir munu skila árangri á húsnæðismarkaði Ágúst Bjarni Garðarsson Skoðun Páskarnir - íhugunarhvatning Árni Stefán Árnason Skoðun Skaðaminnkun, lækning, hroki og hleypidómar Guðbjörg Sveinsdóttir Skoðun Tónlist í gleði og sorg Sigurvin Lárus Jónsson Skoðun Skoðun Skoðun Foreldrar með börn í vímuefnaneyslu og úrræði Dagbjört Ósk Steindórsdóttir skrifar Skoðun Páskarnir - íhugunarhvatning Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Aukinn kraftur með hækkandi sól Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Tilbrigðin um enda lífsins Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Tónlist í gleði og sorg Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Skoðun Eftirliti með snyrtistofum ábótavant Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Markvissar aðgerðir munu skila árangri á húsnæðismarkaði Ágúst Bjarni Garðarsson skrifar Skoðun Bréf til þjóðarinnar Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Einokunarmjólk? Hilmar Vilberg Gylfason skrifar Skoðun Má þjóðin ráða? Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Formaður geðlækna illa áttaður? Vilhjálmur Hjálmarsson skrifar Skoðun Hver skipaði bankaráði Landsbankans að kaupa TM? Ásthildur Lóa Þórsdóttir skrifar Skoðun Að vera eða vera ekki í samkeppni við sjálfa sig Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Engin námslán fyrir fátækt fólk Gísli Laufeyjarson Höskuldsson skrifar Skoðun Er þetta eðlilegt? Guðrún Árnadóttir,Guðrún Tara Sveinsdóttir,Hekla Kollmar,Þorgerður Jörundsdóttir skrifar Skoðun Stjórnmálin koma okkur öllum við Arnar Freyr Sigurðsson skrifar Skoðun Um tímabær áform ráðherra og ótímabært frumhlaup Viðskiptaráðs Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Fríar máltíðir grunnskólabarna - merkur samfélagslegur áfangi Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Heilbrigðisráðuneytið er með forystu Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Skaðaminnkun, lækning, hroki og hleypidómar Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Fyrirgefðu mér mín kæra Harpa Sævar Helgi Lárusson skrifar Skoðun Vikan með Gísla Árný Björg Blandon skrifar Skoðun Furðulegar verðlækkanir á mörkuðum Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Varanlegt vopnahlé og sjálfstæð Palestína Kristrún Frostadóttir skrifar Skoðun Með of mikil völd Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvað ef það gýs nær höfuðborgarsvæðinu? Ingvi Gunnarsson,Sigrún Tómsdóttir,Hrefna Hallgrímsdóttir,Daði Hafþórsson skrifar Skoðun Er sniðugt að vera með tilgreinda séreign? Guðný Helga Lárusdóttir skrifar Skoðun Ekki þykjast ekki vita neitt Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Athugasemdir við eignaumsýslu Landsbanka Íslands Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Framsókn stendur með bændum og neytendum Hópur þingmanna Framsóknar skrifar Sjá meira
Það má orðið heita fastur liður að talsmenn stórfyrirtækja, sem Samkeppniseftirlitið sektar fyrir samkeppnisbrot, beri sig illa og segi ákvörðunina ganga gegn hagsmunum neytenda af því að nú neyðist þeir til að hækka verðið á þjónustu sinni. Þetta var viðkvæðið hjá talsmönnum Mjólkursamsölunnar þegar Samkeppniseftirlitið lagði á fyrirtækið 480 milljóna króna sekt sumarið 2015 (sem var staðfest í Landsrétti í vor). Þetta er líka vörn forsvarsmanna Símans í fjölmiðlum, eftir að Samkeppniseftirlitið sektaði fyrirtækið um 500 milljónir króna – þeir segjast bara ekkert botna í því að þessi eftirlitsstofnun gangi þannig gegn hagsmunum neytenda með því að banna þeim að bjóða viðskiptavinunum Enska boltann á þúsundkall ef þeir skuldbinda sig til að kaupa um leið alls kyns aðra þjónustu af Símanum. Langtímasjónarmiðin Í augum neytandans kunna þessar röksemdir að hljóma mjög skynsamlega – eða eins og stóð í ritstjórnargrein í dagblaði um sektina á Símann: „Hvar er glæpurinn?“ Hagnast neytendur ekki á slíkum tilboðum? Svarið er að þeir kunna að gera það til skemmri tíma litið, en ekki endilega til lengri tíma litið. Slík hegðun öflugra fyrirtækja kann að verða til þess að þau draga að sér viðskiptavini og auka markaðshlutdeild sína og verða á endanum svo ráðandi á markaðnum að þau geta hækkað verðið aftur. Þannig hefur samkeppnin á markaðnum, sem neytendur njóta góðs af, skaðazt til lengri tíma litið. Góði díllinn hindrar samkeppni Í þessu tilviki hafði fyrirtæki, sem lengst af hefur haft yfirburðastöðu á íslenzkum fjarskiptamarkaði, skuldbundið sig með sátt við Samkeppniseftirlitið til að tvinna ekki saman ólíka þjónustuþætti með þessum hætti. Síminn hefur margsinnis verið fundinn sekur um samkeppnisbrot og eins hefur félagið gert sáttir við Samkeppniseftirlitið vegna samkeppnisbrota. Tilgangurinn með þeim skilyrðum, sem Símanum voru þar sett, var að koma í veg fyrir að hann gæti, í ljósi sterkrar stöðu sinnar á mikilvægum mörkuðum fjarskipta, „nýtt hið breiða þjónustuframboð sitt til þess að draga að sér og halda viðskiptum á þann hátt að keppinautar þeirra geti ekki boðið samkeppnishæft verð eða þjónustu,“ eins og Samkeppniseftirlitið orðar það. Með öðrum orðum má Síminn ekki nota lágt verð á Enska boltanum til að festa fólk í viðskiptum með ýmsa aðra fjarskiptaþjónustu og hindra það þannig í því að færa sig yfir til keppinauta ef þeir bjóða betra verð á einstökum þjónustuþáttum. Sambærilegt bann við samtvinnun þjónustu er eitt algengasta tæki samkeppnisyfirvalda víða um hinn vestræna heim til að hindra að ráðandi fyrirtæki hagnýti sér óeðlilega stöðu sína og hamli samkeppni. Það er rétt að hafa í huga að þótt samkeppnislöggjöfin feli í sér ákveðna vernd fyrir fyrirtæki í samkeppnisrekstri, er neytendavernd hinn rauði þráður löggjafarinnar. Það er skylda samkeppnisyfirvalda að hafa augun á langtímasjónarmiðunum í þessu efni og tryggja virka samkeppni til framtíðar. Sömu langtímasjónarmið eiga við um skaðlega undirverðlagningu; jafnvel þótt tilboð stórfyrirtækja kunni að hljóma sem tónlist í eyrum neytenda ber samkeppnisyfirvöldum að grípa inn í ef markaðsráðandi fyrirtæki verðleggur vöru eða þjónustu undir kostnaðarverði til að leggja steina í götu keppinauta sinna. Dæmi um slík inngrip eru þegar Bónusi var bannað að selja mjólk undir kostnaðarverði og þegar Síminn var sektaður um 60 milljónir króna fyrir að bjóða viðskiptavinum 3G-lykil og ókeypis þjónustu í heilt sumar árið 2012. Háum sektum fyrir samkeppnisbrot er ætlað að fæla fyrirtæki frá slíkri háttsemi. Ekkert fyrirtæki hefur fengið hærri samkeppnissektir en Síminn, eða samanlagt um 1,35 milljarða króna frá árinu 2007 (1,75 milljarða ef sekt á dótturfélag er tekin með). Það má velta fyrir sér hvort þær sektir hafi verið nógu háar, svona miðað við nýjustu tíðindi. Ekki tímapunkturinn til að veikja samkeppniseftirlit Það hefur verið dálítið í tízku undanfarið, ekki sízt hjá stærri fyrirtækjum, að kvarta undan inngripum Samkeppniseftirlitsins og biðja um að stjórnvöld breyti lögum til að draga úr stofnuninni tennurnar. Félag atvinnurekenda hefur lagzt gegn slíkum áformum. FA hefur þvert á móti bent á að við núverandi aðstæður, þegar mörg minni og meðalstór fyrirtæki standa höllum fæti vegna kreppunnar í kjölfar kórónaveirufaraldursins, sé enn mikilvægara en áður að tryggja virkt aðhald með samkeppni og hindra aukna samþjöppun á mörkuðum. Slík samþjöppun getur átt sér stað þegar minni fyrirtæki neyðast til að hætta rekstri og stöndugri keppinautar þeirra hirða viðskiptin, eða þegar stóru fyrirtækin, sem hafa greiðari aðgang að fjármögnun, kaupa upp þau minni. Samkeppniseftirlitið er ekki óskeikult fremur en aðrar eftirlitsstofnanir, en núna er að minnsta kosti alls ekki tímapunkturinn til að veikja það. Aukið aðhald frá þolendum samkeppnisbrota FA hefur sömuleiðis sent efnahags- og viðskiptanefnd Alþingis tillögur um hvernig styrkja megi samkeppnislöggjöfina með því að bæta möguleika fyrirtækja og neytenda, sem verða fyrir tjóni vegna samkeppnisbrota, til að sækja skaðabætur úr hendi brotlegra fyrirtækja. Slík úrræði eru í samkeppnislöggjöf ýmissa nágrannalanda okkar og stuðla að meiri varnaðaráhrifum og öflugri framkvæmd samkeppnisreglna. Neytendur, fjölmiðlar og stjórnmálamenn ættu ekki að hlusta á kveinstafi stórfyrirtækja sem bera sig illa undan ákvörðunum samkeppnisyfirvalda. Gott og skilvirkt samkeppniseftirlit er hverju hagkerfi nauðsynlegt – alveg sérstaklega þegar á móti blæs og mikið umrót er á mörkuðum. Höfundur er framkvæmdastjóri Félags atvinnurekenda.
Er þetta eðlilegt? Guðrún Árnadóttir,Guðrún Tara Sveinsdóttir,Hekla Kollmar,Þorgerður Jörundsdóttir Skoðun
Skoðun Er þetta eðlilegt? Guðrún Árnadóttir,Guðrún Tara Sveinsdóttir,Hekla Kollmar,Þorgerður Jörundsdóttir skrifar
Skoðun Um tímabær áform ráðherra og ótímabært frumhlaup Viðskiptaráðs Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar
Skoðun Fríar máltíðir grunnskólabarna - merkur samfélagslegur áfangi Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar
Skoðun Hvað ef það gýs nær höfuðborgarsvæðinu? Ingvi Gunnarsson,Sigrún Tómsdóttir,Hrefna Hallgrímsdóttir,Daði Hafþórsson skrifar
Er þetta eðlilegt? Guðrún Árnadóttir,Guðrún Tara Sveinsdóttir,Hekla Kollmar,Þorgerður Jörundsdóttir Skoðun