„Peningaleysi er ekki skýringin“ eða hvað? Haukur Viðar Alfreðsson skrifar 9. nóvember 2020 07:00 Svandís Svavarsdóttir heilbrigðisráðherra fullyrti fyrir rétt rúmri viku síðan í þættinum Víglínunni að starfsmannaskort Landsspítalans væri ekki að rekja til skorts á fjármagni í heilbrigðiskerfinu. En hvers vegna er þá viðvarandi mannekla í heilbrigðiskerfinu? Byrjum á að setja upp forsendur til þess það sé auðveldara að fara yfir stöðuna. Segjum sem svo að heilbrigðiskerfið þurfi 100 starfsmenn til þess að ástandið sé „gott“ og til einföldunar skulum við bara tala um starfsmenn en ekki lækna, geislafræðinga, sjúkraliða o.fl. Staðan er þá þannig í dag og hefur verið í langan tíma að ekki er verið að manna þessar 100 stöður. Ef Svandís sagði satt og peningaleysi er ekki skýringin þá þýðir það með öðrum orðum að ríkið er að borga starfsmönnum nógu há laun til þess að það ætti að vera hægt að fylla þessar 100 stöður en samt gerist það ekki. Það hlýtur þá að tákna að hér innan lands eigum við einfaldlega ekki nógu mikið af rétt menntuðu starfsfólki til þess að sinna störfunum og við náum heldur ekki að fylla upp í það með erlendu vinnuafli. Það hefur vissulega verið skortur á t.d. hjúkrunarfræðingum um svo að segja allan heim, en miðað við það að síðast liðinn áratug hafa reglulega komið fréttir af íslenskum hjúkrunarfræðingum að fara til Noregs að vinna þá hljómar það ósennilega að peningana vanti ekki í kerfið hér á landi. Félag hjúkrunarfræðinga birti til að mynda grein árið 2016 í tímariti sínu með nafninu „Hjúkrunarfræðingar í Noregi – Færri komast að en vilja“ og ræddu þar um ótvíræðan fjárhagslegan ávinning þess að fara til Noregs að vinna. Hvort sem við eigum nógu mikið af fagmenntuðu fólki til þess að fylla í þessar 100 stöður eða ekki þá hljóta lág laun að vera meðal helstu skýringa á hvers vegna hluti þess fagmenntaða fólks sem við eigum leitar til annarra landa. Og þá má benda á að ef við eigum færri en 100 af slíku starfsfólki og ekki er að fjölga í þeim hóp þá er einfaldlega ekki verið að greiða nógu vel til þess að fólk sjái sér hag í því að mennta sig í þessum störfum. Peningar hljóta því sannanlega að vera vandinn. Eða lang stærsti hluti vandans. Almennt séð ættu starfsmenn sem mikil eftirspurn er eftir að hafa mikið vogar afl í samninga viðræðum, alveg óháð hvort það tók langt nám að fá starfsréttindin eða ekki. En þannig virðist staðan ekki vera í heilbrigðisgeiranum hérlendis. Þá liggur beinast við að spyrja hvort það sé í raun mikil eftirspurn eftir þessum heilbrigðisstarfsmönnum? Hér sé ég þrjú möguleg svör: Ríkið vill sannanlega ráða 100 starfsmenn en hefur ekki nægileg fjárráð til þess að geta ráðið það marga starfsmenn. Ef það væru aukin fjárútlát til heilbrigðiskerfisins þyrfti að skera niður annarstaðar og það er niðurstaða sem ríkið telur að komi verr niður á samfélaginu. Forsendan um að það sé eftirspurn eftir 100 starfsmönnum er röng. Eftirspurn ríkisins stemmir vel við þann fjölda starfsmanna sem eru nú þegar við störf. Störfin eru því passlega umbunuð og það væri óráð að hækka laun og/eða ráða fleiri inn. Það er því ekki mannekla frá ríkinu séð. Ríkið hugsar sem svo að 100 starfsmenn í vinnu myndu skila betri niðurstöðu fyrir samfélagið og hægt sé að fjármagna heilbrigðiskerfið þannig að öll 100 störfin séu mönnuð án þess að það krefjast mikill fórna annarstaðar. Hins vegar kjósi ríkið einhverra hluta vegna að gera það ekki. Ef möguleiki eitt er sá rétti var Svandís sannanlega ekki að segja satt og það er fjárskortur í kerfinu, ríkið vildi gera betur en á þess ekki kost. Ef möguleiki tvö er réttur er enginn vandi með fjármálin en hins vegar er þá ekki rétt að tala um manneklu heldur ætti að koma hreint til dyranna og segja að þannig lýti málin ekki út frá ríkinu séð, heilbrigðiskerfið sé í því horfi sem því er ætlað að vera. Hins vegar ef möguleiki þrjú er sannur er eitthvað einkennilegt á ferðinni. Sá möguleiki rímar raunar ansi vel við þær fullyrðingar sem fram hafa komið seinustu ár að það sé með ráðum gert að fjársvelta heilbrigðiskerfið til þess að búa til þörf fyrir einkareknar einingar í heilbrigðiskerfinu. Nú ætla ég ekki að leggja hér mat á hver þessara möguleika passar best við raunverulega afstöðu ríkisins. Ég tel þó að hér fari ráðherra vísvitandi með ósannindi á einn veg eða annan. Spurningin er svo af hverju ekki séu sett fleiri spurningarmerki við þegar okkar æðstu ráðamenn gefa svör og skýringar sem eru auðsjáanlega ekki í samræmi við hlutanna eðli. Sér í lagi þegar verið er að ræða um málefni sem eru svo mikilvæg að þau varða hverja og eina einustu manneskju sem býr hér á landi. Ef saga stjórnmála er eitthvað til að styðjast við má ætla að það sé ólíklegt að nema lítill hluti stjórnmálamanna komi alveg hreint til dyra og svari afdráttarlaust hvernig þeir sjái hlutina, hverju þeir stefni að og hvaða málamiðlanir þurfti að gera á vegferðinni. En það er svo hlutverk fjölmiðla að þrýsta fast á um raunveruleg svör og síðan hlutverk almennings að kjósa ekki yfir sig þingflokka sem þora ekki að koma hreint til dyra, nú eða í versta falli eru svo vitlausir að þeir sjái sjálfir ekki samhengi hlutanna. Höfundur er viðskiptafræðingur og doktorsnemi í hagfræði. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilbrigðismál Landspítalinn Haukur V. Alfreðsson Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Sameinumst um forvarnir gegn átröskun Karen Daðadóttir,Guðrún Erla Hilmarsdóttir,Elva Björk Bjarnadóttir Skoðun Halldór 01.06.2024 Halldór Svona getum komið í veg fyrir að Katrín vinni Björn B. Björnsson Skoðun Að skreyta sig með stolnum fjöðrum Sema Erla Serdaroglu Skoðun Taktísk skilyrðing umræðunnar Magnús Davíð Norðdahl, Skoðun Ráðherrar hafa áhyggjur af valdbeitingu Tómas Ingvason Skoðun Getur reiði valdið veikindum? Sigurbjörg Jónsdóttir Skoðun Má Katrín Jakobsdóttir bjóða sig fram? Jón Ólafsson Skoðun Hatur og fyrirlitning Einar Scheving Skoðun Barnapíu á Bessastaði! Karl Sigurðsson Skoðun Skoðun Skoðun Halla, ekki Kata Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Getur reiði valdið veikindum? Sigurbjörg Jónsdóttir skrifar Skoðun Ráðherrar hafa áhyggjur af valdbeitingu Tómas Ingvason skrifar Skoðun Taktísk skilyrðing umræðunnar skrifar Skoðun Sameinumst um forvarnir gegn átröskun Karen Daðadóttir,Guðrún Erla Hilmarsdóttir,Elva Björk Bjarnadóttir skrifar Skoðun Ég kýs Michael Jordan (Höllu Hrund Logadóttur) Óskar Arnarson skrifar Skoðun Ástæður til að kjósa Jón Gnarr Helgi Hrafn Gunnarsson skrifar Skoðun Viddi, Bósi Ljósár og Baldur Þórhalls Heimir Hannesson skrifar Skoðun Gerum það! Stefán Hilmarsson skrifar Skoðun Bónaður brjóstkassi og barnaafmæli Þorbjörg Marínósdóttir skrifar Skoðun Gleðilegan kosningadag kæru landsmenn Snorri Ásmundsson skrifar Skoðun Hæfasti einstaklingurinn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Verðmætin og sköpunarkraftur sá sem í mannauð okkar býr Pétur Már Halldórsson skrifar Skoðun Hvort vilt þú Höllu Tómasdóttur eða Katrínu? Björn Björnsson skrifar Skoðun Svona velur þú þér forseta í dag Kolbeinn Karl Kristinsson skrifar Skoðun Takk, Katrín Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hatur og fyrirlitning Einar Scheving skrifar Skoðun Samherjar Hafþór Reynisson skrifar Skoðun Að hitta hetjuna sína Gréta Kristín Ómarsdóttir skrifar Skoðun Einstakt tækifæri Þóra Valný Yngvadóttir skrifar Skoðun Um afrekskonuna Katrínu Tómas Ísleifsson skrifar Skoðun Land míns föður, land minnar móður, landið mitt Jón Gnarr skrifar Skoðun Óskað eftir forseta sem færir ungu fólki völd Valgerður Eyja Eyþórsdóttir skrifar Skoðun Með ósk um velgengni, Halla Hrund Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Ég styð Höllu Hrund Logadóttur Þórólfur Árnason skrifar Skoðun Arnar Þór Jónsson Meyvant Þórólfsson skrifar Skoðun Að skreyta sig með stolnum fjöðrum Sema Erla Serdaroglu skrifar Skoðun Opið bréf til Jóns Ólafssonar heimspekings Tómas Ísleifsson skrifar Skoðun Persónan Katrín Jakobsdóttir Sólveig Hildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Þjóðaröryggi Magnús Guðmundsson skrifar Sjá meira
Svandís Svavarsdóttir heilbrigðisráðherra fullyrti fyrir rétt rúmri viku síðan í þættinum Víglínunni að starfsmannaskort Landsspítalans væri ekki að rekja til skorts á fjármagni í heilbrigðiskerfinu. En hvers vegna er þá viðvarandi mannekla í heilbrigðiskerfinu? Byrjum á að setja upp forsendur til þess það sé auðveldara að fara yfir stöðuna. Segjum sem svo að heilbrigðiskerfið þurfi 100 starfsmenn til þess að ástandið sé „gott“ og til einföldunar skulum við bara tala um starfsmenn en ekki lækna, geislafræðinga, sjúkraliða o.fl. Staðan er þá þannig í dag og hefur verið í langan tíma að ekki er verið að manna þessar 100 stöður. Ef Svandís sagði satt og peningaleysi er ekki skýringin þá þýðir það með öðrum orðum að ríkið er að borga starfsmönnum nógu há laun til þess að það ætti að vera hægt að fylla þessar 100 stöður en samt gerist það ekki. Það hlýtur þá að tákna að hér innan lands eigum við einfaldlega ekki nógu mikið af rétt menntuðu starfsfólki til þess að sinna störfunum og við náum heldur ekki að fylla upp í það með erlendu vinnuafli. Það hefur vissulega verið skortur á t.d. hjúkrunarfræðingum um svo að segja allan heim, en miðað við það að síðast liðinn áratug hafa reglulega komið fréttir af íslenskum hjúkrunarfræðingum að fara til Noregs að vinna þá hljómar það ósennilega að peningana vanti ekki í kerfið hér á landi. Félag hjúkrunarfræðinga birti til að mynda grein árið 2016 í tímariti sínu með nafninu „Hjúkrunarfræðingar í Noregi – Færri komast að en vilja“ og ræddu þar um ótvíræðan fjárhagslegan ávinning þess að fara til Noregs að vinna. Hvort sem við eigum nógu mikið af fagmenntuðu fólki til þess að fylla í þessar 100 stöður eða ekki þá hljóta lág laun að vera meðal helstu skýringa á hvers vegna hluti þess fagmenntaða fólks sem við eigum leitar til annarra landa. Og þá má benda á að ef við eigum færri en 100 af slíku starfsfólki og ekki er að fjölga í þeim hóp þá er einfaldlega ekki verið að greiða nógu vel til þess að fólk sjái sér hag í því að mennta sig í þessum störfum. Peningar hljóta því sannanlega að vera vandinn. Eða lang stærsti hluti vandans. Almennt séð ættu starfsmenn sem mikil eftirspurn er eftir að hafa mikið vogar afl í samninga viðræðum, alveg óháð hvort það tók langt nám að fá starfsréttindin eða ekki. En þannig virðist staðan ekki vera í heilbrigðisgeiranum hérlendis. Þá liggur beinast við að spyrja hvort það sé í raun mikil eftirspurn eftir þessum heilbrigðisstarfsmönnum? Hér sé ég þrjú möguleg svör: Ríkið vill sannanlega ráða 100 starfsmenn en hefur ekki nægileg fjárráð til þess að geta ráðið það marga starfsmenn. Ef það væru aukin fjárútlát til heilbrigðiskerfisins þyrfti að skera niður annarstaðar og það er niðurstaða sem ríkið telur að komi verr niður á samfélaginu. Forsendan um að það sé eftirspurn eftir 100 starfsmönnum er röng. Eftirspurn ríkisins stemmir vel við þann fjölda starfsmanna sem eru nú þegar við störf. Störfin eru því passlega umbunuð og það væri óráð að hækka laun og/eða ráða fleiri inn. Það er því ekki mannekla frá ríkinu séð. Ríkið hugsar sem svo að 100 starfsmenn í vinnu myndu skila betri niðurstöðu fyrir samfélagið og hægt sé að fjármagna heilbrigðiskerfið þannig að öll 100 störfin séu mönnuð án þess að það krefjast mikill fórna annarstaðar. Hins vegar kjósi ríkið einhverra hluta vegna að gera það ekki. Ef möguleiki eitt er sá rétti var Svandís sannanlega ekki að segja satt og það er fjárskortur í kerfinu, ríkið vildi gera betur en á þess ekki kost. Ef möguleiki tvö er réttur er enginn vandi með fjármálin en hins vegar er þá ekki rétt að tala um manneklu heldur ætti að koma hreint til dyranna og segja að þannig lýti málin ekki út frá ríkinu séð, heilbrigðiskerfið sé í því horfi sem því er ætlað að vera. Hins vegar ef möguleiki þrjú er sannur er eitthvað einkennilegt á ferðinni. Sá möguleiki rímar raunar ansi vel við þær fullyrðingar sem fram hafa komið seinustu ár að það sé með ráðum gert að fjársvelta heilbrigðiskerfið til þess að búa til þörf fyrir einkareknar einingar í heilbrigðiskerfinu. Nú ætla ég ekki að leggja hér mat á hver þessara möguleika passar best við raunverulega afstöðu ríkisins. Ég tel þó að hér fari ráðherra vísvitandi með ósannindi á einn veg eða annan. Spurningin er svo af hverju ekki séu sett fleiri spurningarmerki við þegar okkar æðstu ráðamenn gefa svör og skýringar sem eru auðsjáanlega ekki í samræmi við hlutanna eðli. Sér í lagi þegar verið er að ræða um málefni sem eru svo mikilvæg að þau varða hverja og eina einustu manneskju sem býr hér á landi. Ef saga stjórnmála er eitthvað til að styðjast við má ætla að það sé ólíklegt að nema lítill hluti stjórnmálamanna komi alveg hreint til dyra og svari afdráttarlaust hvernig þeir sjái hlutina, hverju þeir stefni að og hvaða málamiðlanir þurfti að gera á vegferðinni. En það er svo hlutverk fjölmiðla að þrýsta fast á um raunveruleg svör og síðan hlutverk almennings að kjósa ekki yfir sig þingflokka sem þora ekki að koma hreint til dyra, nú eða í versta falli eru svo vitlausir að þeir sjái sjálfir ekki samhengi hlutanna. Höfundur er viðskiptafræðingur og doktorsnemi í hagfræði.
Sameinumst um forvarnir gegn átröskun Karen Daðadóttir,Guðrún Erla Hilmarsdóttir,Elva Björk Bjarnadóttir Skoðun
Skoðun Sameinumst um forvarnir gegn átröskun Karen Daðadóttir,Guðrún Erla Hilmarsdóttir,Elva Björk Bjarnadóttir skrifar
Sameinumst um forvarnir gegn átröskun Karen Daðadóttir,Guðrún Erla Hilmarsdóttir,Elva Björk Bjarnadóttir Skoðun