Kerfin sem segja „nei“ Gísli Rafn Ólafsson skrifar 23. september 2021 15:01 Eitt það skemmtilegasta við að vera í framboði er að fá að tala við fólk. Nær allir sem ég hitti segja mér sögur af því hvernig kerfið segir „nei“ og hversu erfitt það er að fá nokkurn innan stjórnkerfisins til þess að hlusta. Kerfið er uppfullt af reglum og reglugerðum sem oft stangast á við raunveruleikann. Gott dæmi er einstaklingur með sykursýki sem ræddi við fjölmiðla í síðustu viku um barátta hans við Sjúkratryggingar Íslands. Sá vildi fá fleiri strimla til þess að mæla stöðu sykursýkinnar en kerfið sagði nei, strimlarnir væru umfram það sem kerfið skilgreindi sem „réttan“ fjölda. Því miður er þessi saga ekkert einsdæmi og hægt væri að fylla heilt safn af bókum með sögum eins og þessari. Við búum nefnilega við ákveðið grundvallarhugarfar þegar kemur að „kerfinu“. Við erum viss um að allir ætli að reyna að svindla og búum því til reglur og reglugerðir sem taka mið af því. Gott dæmi um þetta, sem ég hef áður bent á í grein, er að ástfangið fólk af ólíkum uppruna er fyrirfram talið vera í „plat-hjónabandi“ og þarf að sanna ást sína fyrir yfirvöldum. Þarna er fjöldinn látinn líða fyrir þau örfáu sem kannski fara í gegnum það að þykjast elska hvort annað. Svarið sem fólk fær alltaf þegar það reynir að benda á ruglið og kemur með haldgóð rök um það af hverju þessar reglur og reglugerðir eru rangar eða illa hugsaðar er alltaf það sama: Kerfið eða tölvan segir „nei.“ Það tekur síðan margt fólk áralanga baráttu fyrir dómstólum og fjölmiðlaathygli til að koma þessu í rétt horf. Tvíþætt ástæða En hvers vegna er fólk að rekast á þessi „nei“ sem oft eru í lögum og reglugerðum af óskiljanlegum ástæðum? Ástæðan er tvíþætt. Í fyrsta lagi er samráðið sem boðið er upp á þegar ný lög eru sett oft einungis til málamynda og lítið hlustað á utanaðkomandi rök. Það eru jafnvel dæmi um það að skipaðar séu nefndir, sem hafa breiða þátttöku hagsmunaaðila og ólík sjónarmið koma fram, en svo þegar frumvörpin koma inn á þing virðist öll sú vinna hafa horfið. Fyrir nokkrum árum var sett upp samráðsgátt stjórnvalda þar sem að ný lög og reglugerðir eru lagðar fram og álit almennings og hagsmunaaðila er óskað. Fólk og samtök vinna oft frábæra vinnu í að skrifa og leggja fram vel unnin og rökstudd álit. Álit þessi eru síðan tekin fyrir í hinum ýmsu fastanefndum Alþingis. Reyndar er ekki gert ráð fyrir því að nefndarmenn gefi sér tíma til þess að lesa álitin, því langflestum þeim sem gefa álit er boðið að koma og kynna þau fyrir nefndinni. Þarna geta þingmenn því hlustað á rökin, í stað þess að þurfa að lesa þau, en því miður kemur fyrir að hlustunin er lítil og á tímum fjarfunda hafa sumir útkeyrðir þingmenn jafnvel hrotið í gegnum kynningar. Þrátt fyrir góðar ábendingar um galla í lögum eru þau oft keyrð áfram lítið breytt, því það virðist vera hræðsla meðal stjórnmálamanna að viðurkenna að upphafleg drög hafi ekki verið fullkomin frá upphafi. Reglugerðareddingar En það er ekki nóg að bæta þetta ferli á Alþingi og hlusta betur á þau sjónarmið, athugasemdir og rök sem fram koma í löggjafarferlinu. Lög í dag eru mjög oft aðeins beinagrindur sem gefa ráðherrum stórfellt vald til þess að skilgreina framkvæmd laga í gegnum reglugerðir. Gott dæmi um þetta var frumvarp um Miðhálendisþjóðgarð sem hefði leitt til rúmlega 90 reglugerða frá umhverfisráðherra. Fæstar reglugerðir fá djúpa yfirlegu og samráðsferlið á þeim er jafnvel enn meira upp á punt en á Alþingi. Reglugerðarsmiðir ráðuneyta eru nefnilega enn ófúsari til þess að viðurkenna sín mistök. Það er því afar fátítt að tekið sé tillit til athugasemda og oft þarf ansi mikinn þrýsting úr fjölmiðlum eða samfélaginu til þess að reglugerðum sé breytt. Við höfum þó séð, nú á tímum heimsfaraldurs, að það er hægt að breyta reglugerðum á nokkuð auðveldan hátt, jafnvel oft í viku, ef viljinn er fyrir hendi. Fólk, ekki formúlur Það er þörf á hugarfarsbreytingu, bæði á Alþingi og í ráðuneytum. Þingmenn og starfsmenn ráðuneyta eru þar til þess að þjóna samfélaginu. Það er mikilvægt að hlusta á þær athugasemdir sem fram koma á öllum stigum. Það er mikilvægt að hlusta á góðar hugmyndir og ábendingar, hvaðan sem þær koma, já jafnvel þegar stjórnarandstaðan bendir á eitthvað sem betur megi fara. Það er mikilvægt að búa til reglur sem hafa samt þann sveigjanleika að takast á við „undantekningarnar frá reglunni.“ Reglur sem segja ekki að bannað sé að gefa fólki með sykursýki aðeins fleiri strimla en meðaltalið, heldur gefa sérfræðingnum sem er að sinna viðkomandi möguleika á að óska eftir fleiri strimlum en formúlan segir til um. Við þurfum fólk á Alþingi sem er tilbúið til þess að hlusta og við þurfum ráðherra sem leiða hugarfarsbreytingar innan síns ráðuneytis og stofnanna. Hugurinn ber þig nefnilega ansi langt. Höfundur skipar 2. sæti Pírata í Suðvesturkjördæmi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Gísli Rafn Ólafsson Píratar Skoðun: Kosningar 2021 Suðvesturkjördæmi Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Halldór 01.06.2024 Halldór Hvort vilt þú Höllu Tómasdóttur eða Katrínu? Björn Björnsson Skoðun Land míns föður, land minnar móður, landið mitt Jón Gnarr Skoðun Hatur og fyrirlitning Einar Scheving Skoðun Svona velur þú þér forseta í dag Kolbeinn Karl Kristinsson Skoðun Yfirtaka orðræðunnar (e. hijacking) Sóley Tómasdóttir Skoðun Gleðilegan kosningadag kæru landsmenn Skoðun Gerum það! Stefán Hilmarsson Skoðun Má Katrín Jakobsdóttir bjóða sig fram? Jón Ólafsson Skoðun Hæfasti einstaklingurinn Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Gerum það! Stefán Hilmarsson skrifar Skoðun Bónaður brjóstkassi og barnaafmæli Þorbjörg Marínósdóttir skrifar Skoðun Gleðilegan kosningadag kæru landsmenn skrifar Skoðun Hæfasti einstaklingurinn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Verðmætin og sköpunarkraftur sá sem í mannauð okkar býr. Pétur Már Halldórsson skrifar Skoðun Hvort vilt þú Höllu Tómasdóttur eða Katrínu? Björn Björnsson skrifar Skoðun Svona velur þú þér forseta í dag Kolbeinn Karl Kristinsson skrifar Skoðun Takk, Katrín Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hatur og fyrirlitning Einar Scheving skrifar Skoðun Samherjar Hafþór Reynisson skrifar Skoðun Að hitta hetjuna sína Gréta Kristín Ómarsdóttir skrifar Skoðun Einstakt tækifæri Þóra Valný Yngvadóttir skrifar Skoðun Um afrekskonuna Katrínu Tómas Ísleifsson skrifar Skoðun Land míns föður, land minnar móður, landið mitt Jón Gnarr skrifar Skoðun Óskað eftir forseta sem færir ungu fólki völd Valgerður Eyja Eyþórsdóttir skrifar Skoðun Með ósk um velgengni, Halla Hrund Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Ég styð Höllu Hrund Logadóttur Þórólfur Árnason skrifar Skoðun Arnar Þór Jónsson Meyvant Þórólfsson skrifar Skoðun Að skreyta sig með stolnum fjöðrum Sema Erla Serdaroglu skrifar Skoðun Opið bréf til Jóns Ólafssonar heimspekings Tómas Ísleifsson skrifar Skoðun Persónan Katrín Jakobsdóttir Sólveig Hildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Þjóðaröryggi Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Tóbak markaðssett fyrir ungt fólk Guðlaug B. Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Forsetinn, NATÓ, ýsan og blokkin Guðfinnur Sigurvinsson skrifar Skoðun „Svona er á síld“ Stefán Hilmarsson skrifar Skoðun Aldrei hitta hetjurnar þínar Skarphéðinn Guðmundsson skrifar Skoðun Yfirtaka orðræðunnar (e. hijacking) Sóley Tómasdóttir skrifar Skoðun Auðkenni þarf að passa upp á Eva Valdís Jóhönnudóttir skrifar Skoðun Auðlindir í almannaeigu – Halla Hrund Logadóttir 7. forseti Íslands Kristín Vala Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Hver er besti skólastjórinn? Aðalheiður Björk Olgudóttir skrifar Sjá meira
Eitt það skemmtilegasta við að vera í framboði er að fá að tala við fólk. Nær allir sem ég hitti segja mér sögur af því hvernig kerfið segir „nei“ og hversu erfitt það er að fá nokkurn innan stjórnkerfisins til þess að hlusta. Kerfið er uppfullt af reglum og reglugerðum sem oft stangast á við raunveruleikann. Gott dæmi er einstaklingur með sykursýki sem ræddi við fjölmiðla í síðustu viku um barátta hans við Sjúkratryggingar Íslands. Sá vildi fá fleiri strimla til þess að mæla stöðu sykursýkinnar en kerfið sagði nei, strimlarnir væru umfram það sem kerfið skilgreindi sem „réttan“ fjölda. Því miður er þessi saga ekkert einsdæmi og hægt væri að fylla heilt safn af bókum með sögum eins og þessari. Við búum nefnilega við ákveðið grundvallarhugarfar þegar kemur að „kerfinu“. Við erum viss um að allir ætli að reyna að svindla og búum því til reglur og reglugerðir sem taka mið af því. Gott dæmi um þetta, sem ég hef áður bent á í grein, er að ástfangið fólk af ólíkum uppruna er fyrirfram talið vera í „plat-hjónabandi“ og þarf að sanna ást sína fyrir yfirvöldum. Þarna er fjöldinn látinn líða fyrir þau örfáu sem kannski fara í gegnum það að þykjast elska hvort annað. Svarið sem fólk fær alltaf þegar það reynir að benda á ruglið og kemur með haldgóð rök um það af hverju þessar reglur og reglugerðir eru rangar eða illa hugsaðar er alltaf það sama: Kerfið eða tölvan segir „nei.“ Það tekur síðan margt fólk áralanga baráttu fyrir dómstólum og fjölmiðlaathygli til að koma þessu í rétt horf. Tvíþætt ástæða En hvers vegna er fólk að rekast á þessi „nei“ sem oft eru í lögum og reglugerðum af óskiljanlegum ástæðum? Ástæðan er tvíþætt. Í fyrsta lagi er samráðið sem boðið er upp á þegar ný lög eru sett oft einungis til málamynda og lítið hlustað á utanaðkomandi rök. Það eru jafnvel dæmi um það að skipaðar séu nefndir, sem hafa breiða þátttöku hagsmunaaðila og ólík sjónarmið koma fram, en svo þegar frumvörpin koma inn á þing virðist öll sú vinna hafa horfið. Fyrir nokkrum árum var sett upp samráðsgátt stjórnvalda þar sem að ný lög og reglugerðir eru lagðar fram og álit almennings og hagsmunaaðila er óskað. Fólk og samtök vinna oft frábæra vinnu í að skrifa og leggja fram vel unnin og rökstudd álit. Álit þessi eru síðan tekin fyrir í hinum ýmsu fastanefndum Alþingis. Reyndar er ekki gert ráð fyrir því að nefndarmenn gefi sér tíma til þess að lesa álitin, því langflestum þeim sem gefa álit er boðið að koma og kynna þau fyrir nefndinni. Þarna geta þingmenn því hlustað á rökin, í stað þess að þurfa að lesa þau, en því miður kemur fyrir að hlustunin er lítil og á tímum fjarfunda hafa sumir útkeyrðir þingmenn jafnvel hrotið í gegnum kynningar. Þrátt fyrir góðar ábendingar um galla í lögum eru þau oft keyrð áfram lítið breytt, því það virðist vera hræðsla meðal stjórnmálamanna að viðurkenna að upphafleg drög hafi ekki verið fullkomin frá upphafi. Reglugerðareddingar En það er ekki nóg að bæta þetta ferli á Alþingi og hlusta betur á þau sjónarmið, athugasemdir og rök sem fram koma í löggjafarferlinu. Lög í dag eru mjög oft aðeins beinagrindur sem gefa ráðherrum stórfellt vald til þess að skilgreina framkvæmd laga í gegnum reglugerðir. Gott dæmi um þetta var frumvarp um Miðhálendisþjóðgarð sem hefði leitt til rúmlega 90 reglugerða frá umhverfisráðherra. Fæstar reglugerðir fá djúpa yfirlegu og samráðsferlið á þeim er jafnvel enn meira upp á punt en á Alþingi. Reglugerðarsmiðir ráðuneyta eru nefnilega enn ófúsari til þess að viðurkenna sín mistök. Það er því afar fátítt að tekið sé tillit til athugasemda og oft þarf ansi mikinn þrýsting úr fjölmiðlum eða samfélaginu til þess að reglugerðum sé breytt. Við höfum þó séð, nú á tímum heimsfaraldurs, að það er hægt að breyta reglugerðum á nokkuð auðveldan hátt, jafnvel oft í viku, ef viljinn er fyrir hendi. Fólk, ekki formúlur Það er þörf á hugarfarsbreytingu, bæði á Alþingi og í ráðuneytum. Þingmenn og starfsmenn ráðuneyta eru þar til þess að þjóna samfélaginu. Það er mikilvægt að hlusta á þær athugasemdir sem fram koma á öllum stigum. Það er mikilvægt að hlusta á góðar hugmyndir og ábendingar, hvaðan sem þær koma, já jafnvel þegar stjórnarandstaðan bendir á eitthvað sem betur megi fara. Það er mikilvægt að búa til reglur sem hafa samt þann sveigjanleika að takast á við „undantekningarnar frá reglunni.“ Reglur sem segja ekki að bannað sé að gefa fólki með sykursýki aðeins fleiri strimla en meðaltalið, heldur gefa sérfræðingnum sem er að sinna viðkomandi möguleika á að óska eftir fleiri strimlum en formúlan segir til um. Við þurfum fólk á Alþingi sem er tilbúið til þess að hlusta og við þurfum ráðherra sem leiða hugarfarsbreytingar innan síns ráðuneytis og stofnanna. Hugurinn ber þig nefnilega ansi langt. Höfundur skipar 2. sæti Pírata í Suðvesturkjördæmi.
Skoðun Auðlindir í almannaeigu – Halla Hrund Logadóttir 7. forseti Íslands Kristín Vala Ragnarsdóttir skrifar