Nauðsynlegar neyðaraðgerðir í efnahagsmálum Sigmundur Davíð Gunnlaugsson skrifar 2. júlí 2022 09:01 Um áratugaskeið höfðu Íslendingar miklar áhyggjur af verðbólgu og ekki að ástæðulausu. Reynslan frá áttunda og níunda áratugnum og svo eftir bankahrunið lifir í minningunni. Þótt það geti verið eðlilegt að verðlag hækki smátt og smátt er mikil verðbólga til þess fallin að skemma hagkerfið og draga úr lífsgæðum. Það á sérstaklega við um þá tekjulægri og ungt fólk sem er að reyna að koma undir sig fótunum. Þrátt fyrir reynslu af verðbólgu og áhrifum hennar hafa stjórnvöld orðið of værukær gagnvart þessari hættu sem birtist okkur nú og ekki bara á Íslandi heldur víða um heim. Ástandið kallar á neyðaraðgerðir sem skila sér hratt til allra landsmanna. Ég hef ekki verið einn um að benda á að von væri á miklu erfiðara ástandi en stjórnvöld gerðu sér grein fyrir og enn eru áhrifin ekki komin fram nema að takmörkuðu leyti. Eftir að hagkerfi Íslands og margra annarra landa voru að verulegu leyti stöðvuð í tvö ár, en peningar prentaðir í miklum mæli til að bregðast við áhrifunum, mátti vera ljóst að það myndi skila sér í verðbólgu. Þegar Rússar gerðu svo innrás í Úkraínu blasti við að áhrifin yrðu veruleg. Enn hafa stjórnvöld þó ekki brugðist við í samræmi við tilefnið. Landbúnaður hafði staðið í baráttu upp á líf og dauða í nokkur ár m.a. vegna aðgerða stjórnvalda og þegar kostnaðurinn við áburð, eldsneyti og önnur aðföng jókst skyndilega til muna gekk dæmið einfaldlega ekki upp. Ríkisstjórnin brást við með því að veit bændum styrki vegna áburðarkaupa. Það dugði hins vegar skammt og talsverður hluti fjármagnsins fer beint aftur til ríkisins í formi skatta eða greiðslna til ríkisstofnana. Ástandið kallar ekki aðeins á umfangsmeiri aðgerðir til að verja innlend matvælaframleiðslu heldur einnig neyðaraðgerðir sem ná strax til samfélagsins alls, draga úr verðhækkunum, viðhalda verðmætasköpun og halda aftur af skuldaukningu. Margt þarf til en ég ætla að byrja á að nefna þrjár aðgerðir sem geta skipt sköpum. Aðgerðir sem hægt er að ráðast í strax í sumar enda stendur til að Alþingi komi saman til að ræða skýrslu Ríkisendurskoðunar um sölu Íslandsbanka. I. Lækkun skatta á matvæli Með því að lækka neðra þrep virðisaukaskatts er hægt að lækka verð matvæla og annarra helstu nauðsynjavara sem allur almenningur þarf á að halda. Þar með yrði um leið dregið úr hækkun verðlagsvísitölu. Þessi aðgerð getur í senn dregið úr verðbólgu og bætt kjör almennings. Kjarabæturnar myndu gagnast tekjulægra fólki mest enda þurfa allir að kaupa mat og flestar þær vörur sem eru í lægra skattþrepinu. Í framhaldi af þessu þarf að fylgjast vel með verðlagsþróun svo neytendur séu upplýstir um hverjir standa við sitt og geti beint viðskiptum að þeim sem skila lækkunninni að fullu eða meira en það. II. Lækkun skatta og gjalda á eldsneyti Lækkun eldsneytisgjalda myndi skila sér hratt og vel og hafa margföldunaráhrif. Flestir þurfa að kaupa (eða a.m.k. borga) eldsneyti til að komast leiðar sinnar (nema e.t.v. þeir sem eiga Teslu en það fólk tilheyrir sjaldnast tekjulægri hópum). Áhrifin yrðu þó miklu víðtækari því eldsneyti keyrir hagkerfið áfram, það hefur áhrif á hversu mikið kostar að framleiða og flytja matvæli, hversu mikið kostar að flytja vörur milli landshluta osfrv. Lækkun eldsneytisverðs hefur líka töluverð áhrif á vísitöluna, skuldir, húsnæðis- og leiguverð osfrv. Meirihluti eldsneytisverðs er skattar og hin ýmsu refsigjöld sem hafa verið fundin upp eða hækkuð á undanförnum árum. Oft undir nafninu „grænir skattar“. Það er tiltölulega einfalt að lækka þessi gjöld, þó ekki væri nema tímabundið. III. Húsnæðismálin Skipulag húsnæðismála á Íslandi er komið í algjörar ógöngur og það birtist í húsnæðisskorti, síhækkandi húsnæðisverði (og leiguverði) og því að ungt fólk á erfitt með að komast inn á húsnæðismarkaðinn og byggja upp eign. Ég hef talað og skrifað mikið um þetta á undanförnum árum en núverandi ástand kallar á neyðaraðgerðir. Það þarf að einfalda skipulagsferlið. Í stað þess að ríkisvaldið þvælist fyrir skipulagsáformum sveitarfélaga ætti að snúa dæminu við og ríkisvaldið að gera kröfu um framboð lóða (m.t.t. eðlilegra skilyrða). Einfalda þarf byggingarreglugerð til að greiða fyrir húsbyggingum og lækka kostnað. Þetta eru ekki ný sannindi en þetta er kerfismál svo viðbrögð stjórnvalda hafa verið engin (nema að flækja málin enn). Með einfaldari og skilvirkari reglugerð mætti lækka byggingarkostnað umtalsvert og ýta undir framkvæmdir. Framhald á endurgreiðslu virðisaukaskatts vegna framkvæmda og auknir hvatar fyrir lífeyrissjóði til að ráðast í húsbyggingar, eins og ég hef nefnt oft áður, eru mikilvægur þáttur í þessu. Mikilvægast af öllu er þó að skipuleggja fallega og eftirsóknarverða byggð. Með því skilar átakið og verðmætasköpunin sér áratugi eða árhundruð fram í tímann (jafnvel þegar ráðist er í neyðaraðgerðir þarf að huga að langtímaáhrifunum). Niðurstaða Við stöndum frammi fyrir augljósri hættu á neikvæðri keðjuverkun sem getur valdið ómældu tjóni á efnahag landsins og lífsgæðum allra Íslendinga til framtíðar. Þótt stjórnvöld þurfi að huga að mörgu við slíkar aðstæður er mikilvægast að ráðast strax í aðgerðir sem geta haft áhrif fljótt og sett af stað jákvæða keðjuverkun. Aðalatriðið er að bregðast við og gera það í tæka tíð. Þetta er ekki mál sem kallar á skipun nefnda sem skila af sér vangaveltum löngu eftir að skaðinn er skeður. Þetta eru aðstæður sem kalla á að stjórnvöld fari að stjórna. Höfundur er þingmaður Miðflokksins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sigmundur Davíð Gunnlaugsson Miðflokkurinn Ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur Skattar og tollar Húsnæðismál Kjaramál Landbúnaður Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Halldór 18.05.2024 Halldór Heilbrigðiskerfi Íslands - Tími fyrir lausnir! Victor Gudmundsson Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun Birni Bjarnasyni svarað Arnar Þór Jónsson Skoðun Kjósum Katrínu Kjartan Ragnarsson Skoðun Baldur Þórhallsson er vitur og vís Bryndís Friðgeirsdóttir Skoðun Opið bréf til landsliðsmanna Íslands í blaki Guðbergur Egill Eyjólfsson Skoðun Formaður húsfélagsins Guðmundur Andri Thorsson Skoðun Mesti stjórnmálamaðurinn? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson Skoðun Skoðun Skoðun Ég kýs Helgu Þórisdóttur Gerður Rún Guðlaugsdóttir skrifar Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth skrifar Skoðun Formaður húsfélagsins Guðmundur Andri Thorsson skrifar Skoðun Opið bréf til landsliðsmanna Íslands í blaki Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Kosningum frestað Ása Berglind Hjálmarsdóttir,Hrönn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Mesti stjórnmálamaðurinn? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Birni Bjarnasyni svarað Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar Skoðun Baldur Þórhallsson er vitur og vís Bryndís Friðgeirsdóttir skrifar Skoðun Kjósum Katrínu Kjartan Ragnarsson skrifar Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar Skoðun Nýtt sveitarfélag Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Stafrænn ójöfnuður á upplýsingaöld Stella Samúelsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Varfærnisleg fagnaðarlæti Berglind Sunna Bragadóttir skrifar Skoðun „Ég skal baka fyrir Gunnar en ég kýs Kristján“ Páll Magnússon skrifar Skoðun Daðrað við sölu Björn Sævar Einarsson skrifar Skoðun Rannsóknir á söfnum skapa dýrmæta þekkingu Arndís Bergsdóttr skrifar Skoðun Sagan sem verður að segja Drífa Snædal skrifar Skoðun Nýsköpun innviða Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Fjöldi fyrirtækja hætta með Rapyd Oddný Björg Rafnsdóttir skrifar Skoðun Forsetaframbjóðendur undir áhrifum Kremlverja? Bjarni Már Magnússon skrifar Skoðun Bréf frá móður Berglind Fríða Viggósdóttir skrifar Skoðun Vill ekki lengur íslenzkan her? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hafa íslensk fjarskiptafélög málað sig út í horn? Aron Heiðar Steinsson skrifar Skoðun Á Ísland framtíð í NATO? Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Fjallkonan nýja, hún Katrín Þorvaldur Logason skrifar Skoðun Heilsa íslenskrar þjóðar, samofin framþróun í læknisfræði á Íslandi Theódór Skúli Sigurðsson skrifar Skoðun Njótum reynslu Katrínar Valgerður Bjarnadóttir skrifar Skoðun Katrínu á Bessastaði Brynja Þorbjörnsdóttir skrifar Sjá meira
Um áratugaskeið höfðu Íslendingar miklar áhyggjur af verðbólgu og ekki að ástæðulausu. Reynslan frá áttunda og níunda áratugnum og svo eftir bankahrunið lifir í minningunni. Þótt það geti verið eðlilegt að verðlag hækki smátt og smátt er mikil verðbólga til þess fallin að skemma hagkerfið og draga úr lífsgæðum. Það á sérstaklega við um þá tekjulægri og ungt fólk sem er að reyna að koma undir sig fótunum. Þrátt fyrir reynslu af verðbólgu og áhrifum hennar hafa stjórnvöld orðið of værukær gagnvart þessari hættu sem birtist okkur nú og ekki bara á Íslandi heldur víða um heim. Ástandið kallar á neyðaraðgerðir sem skila sér hratt til allra landsmanna. Ég hef ekki verið einn um að benda á að von væri á miklu erfiðara ástandi en stjórnvöld gerðu sér grein fyrir og enn eru áhrifin ekki komin fram nema að takmörkuðu leyti. Eftir að hagkerfi Íslands og margra annarra landa voru að verulegu leyti stöðvuð í tvö ár, en peningar prentaðir í miklum mæli til að bregðast við áhrifunum, mátti vera ljóst að það myndi skila sér í verðbólgu. Þegar Rússar gerðu svo innrás í Úkraínu blasti við að áhrifin yrðu veruleg. Enn hafa stjórnvöld þó ekki brugðist við í samræmi við tilefnið. Landbúnaður hafði staðið í baráttu upp á líf og dauða í nokkur ár m.a. vegna aðgerða stjórnvalda og þegar kostnaðurinn við áburð, eldsneyti og önnur aðföng jókst skyndilega til muna gekk dæmið einfaldlega ekki upp. Ríkisstjórnin brást við með því að veit bændum styrki vegna áburðarkaupa. Það dugði hins vegar skammt og talsverður hluti fjármagnsins fer beint aftur til ríkisins í formi skatta eða greiðslna til ríkisstofnana. Ástandið kallar ekki aðeins á umfangsmeiri aðgerðir til að verja innlend matvælaframleiðslu heldur einnig neyðaraðgerðir sem ná strax til samfélagsins alls, draga úr verðhækkunum, viðhalda verðmætasköpun og halda aftur af skuldaukningu. Margt þarf til en ég ætla að byrja á að nefna þrjár aðgerðir sem geta skipt sköpum. Aðgerðir sem hægt er að ráðast í strax í sumar enda stendur til að Alþingi komi saman til að ræða skýrslu Ríkisendurskoðunar um sölu Íslandsbanka. I. Lækkun skatta á matvæli Með því að lækka neðra þrep virðisaukaskatts er hægt að lækka verð matvæla og annarra helstu nauðsynjavara sem allur almenningur þarf á að halda. Þar með yrði um leið dregið úr hækkun verðlagsvísitölu. Þessi aðgerð getur í senn dregið úr verðbólgu og bætt kjör almennings. Kjarabæturnar myndu gagnast tekjulægra fólki mest enda þurfa allir að kaupa mat og flestar þær vörur sem eru í lægra skattþrepinu. Í framhaldi af þessu þarf að fylgjast vel með verðlagsþróun svo neytendur séu upplýstir um hverjir standa við sitt og geti beint viðskiptum að þeim sem skila lækkunninni að fullu eða meira en það. II. Lækkun skatta og gjalda á eldsneyti Lækkun eldsneytisgjalda myndi skila sér hratt og vel og hafa margföldunaráhrif. Flestir þurfa að kaupa (eða a.m.k. borga) eldsneyti til að komast leiðar sinnar (nema e.t.v. þeir sem eiga Teslu en það fólk tilheyrir sjaldnast tekjulægri hópum). Áhrifin yrðu þó miklu víðtækari því eldsneyti keyrir hagkerfið áfram, það hefur áhrif á hversu mikið kostar að framleiða og flytja matvæli, hversu mikið kostar að flytja vörur milli landshluta osfrv. Lækkun eldsneytisverðs hefur líka töluverð áhrif á vísitöluna, skuldir, húsnæðis- og leiguverð osfrv. Meirihluti eldsneytisverðs er skattar og hin ýmsu refsigjöld sem hafa verið fundin upp eða hækkuð á undanförnum árum. Oft undir nafninu „grænir skattar“. Það er tiltölulega einfalt að lækka þessi gjöld, þó ekki væri nema tímabundið. III. Húsnæðismálin Skipulag húsnæðismála á Íslandi er komið í algjörar ógöngur og það birtist í húsnæðisskorti, síhækkandi húsnæðisverði (og leiguverði) og því að ungt fólk á erfitt með að komast inn á húsnæðismarkaðinn og byggja upp eign. Ég hef talað og skrifað mikið um þetta á undanförnum árum en núverandi ástand kallar á neyðaraðgerðir. Það þarf að einfalda skipulagsferlið. Í stað þess að ríkisvaldið þvælist fyrir skipulagsáformum sveitarfélaga ætti að snúa dæminu við og ríkisvaldið að gera kröfu um framboð lóða (m.t.t. eðlilegra skilyrða). Einfalda þarf byggingarreglugerð til að greiða fyrir húsbyggingum og lækka kostnað. Þetta eru ekki ný sannindi en þetta er kerfismál svo viðbrögð stjórnvalda hafa verið engin (nema að flækja málin enn). Með einfaldari og skilvirkari reglugerð mætti lækka byggingarkostnað umtalsvert og ýta undir framkvæmdir. Framhald á endurgreiðslu virðisaukaskatts vegna framkvæmda og auknir hvatar fyrir lífeyrissjóði til að ráðast í húsbyggingar, eins og ég hef nefnt oft áður, eru mikilvægur þáttur í þessu. Mikilvægast af öllu er þó að skipuleggja fallega og eftirsóknarverða byggð. Með því skilar átakið og verðmætasköpunin sér áratugi eða árhundruð fram í tímann (jafnvel þegar ráðist er í neyðaraðgerðir þarf að huga að langtímaáhrifunum). Niðurstaða Við stöndum frammi fyrir augljósri hættu á neikvæðri keðjuverkun sem getur valdið ómældu tjóni á efnahag landsins og lífsgæðum allra Íslendinga til framtíðar. Þótt stjórnvöld þurfi að huga að mörgu við slíkar aðstæður er mikilvægast að ráðast strax í aðgerðir sem geta haft áhrif fljótt og sett af stað jákvæða keðjuverkun. Aðalatriðið er að bregðast við og gera það í tæka tíð. Þetta er ekki mál sem kallar á skipun nefnda sem skila af sér vangaveltum löngu eftir að skaðinn er skeður. Þetta eru aðstæður sem kalla á að stjórnvöld fari að stjórna. Höfundur er þingmaður Miðflokksins.
Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson Skoðun
Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth skrifar
Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar
Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar
Skoðun Heilsa íslenskrar þjóðar, samofin framþróun í læknisfræði á Íslandi Theódór Skúli Sigurðsson skrifar
Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson Skoðun