Vistmorð: brýnt tímaspursmál Andrés Ingi Jónsson skrifar 21. mars 2023 08:32 Eitt allra mikilvægasta verkefni stjórnmálanna og samfélagsins alls er að ná viðsnúningi í umgengni mannfólks við náttúruna. Loftslagsvandinn er ein birtingarmynd – og sú sem hefur einna helst verið rædd undanfarin ár – en það er mikilvægt að líta ekki framhjá hinum stóru hnattrænu vandamálunum; útdauða tegunda og mengun. Þessa þrenns konar vá – afleiðingu ofnýtingar á auðlindum og ósjálfbærra framleiðsluhátta – hefur aðalframkvæmdastjóri Sameinuðu þjóðanna ítrekað bent á sem samofinn vanda sem hefur gríðarleg áhrif á mannkyn allt. En á sama tíma og við glímum við þessi gríðarstóru vandamál sem teygja sig yfir heiminn allan, þá megum við ekki gleyma því að þau eiga sér öll rætur í ótal smærri ákvörðunum um staðbundin verkefni. Þau verkefni, þótt smærri séu, hafa oft gríðarlega mikil og neikvæð umhverfisáhrif hvert um sig – en vegna þess að þau safnast þegar saman kemur þá náum við aldrei tökum á hnattræna vandanum með því að snúa við einu og einu olíuskipi. Við verðum að snúa við þúsundum þeirra. Oft og tíðum stangast þessi mengandi starfsemi á við rétt fólks til heilnæms og öruggs umhverfis. Enda er sá réttur langt í frá að vera sjálfgefinn, rétt eins og önnur réttindi, sérstaklega þegar þau kunna að rekast á kröfu alþjóðlegra stórfyrirtækja til ofurgróða, þótt krafan sé gerð á kostnað náttúru og samfélags. Það er hér sem hugmyndin um vistmorð kemur inn sem eitt af þeim verkfærum sem getur orðið okkur að liði í baráttunni fyrir framtíð Jarðarinnar. Vistmorð snýst um ábyrgð Víðtæk umhverfisspjöll eiga sér stað um allan heim og enn er staðan sú að víða eru þau með öllu refsilaus. Fyrir því eru ýmsar ástæður, til dæmis vegna þess að löggjöf er veik eða óljós, eða vegna þess að aðilarnir sem menga ná að flýja lögsögu þeirra stjórnvalda sem gætu sótt hina ábyrgu til saka. Þetta hefur verið staðan áratugum saman – allt undir fölskum formerkjum efnahagslegra framfara – en þetta refsileysi er ein helsta ástæða þess að umhverfisspjöllunum linnir ekki. Með því að viðurkenna vistmorð sem brot á alþjóðalögum er hægt að takast á við refsileysið. Með því að gera einstaklinga í valdastöðum ábyrga fyrir ákvörðunum sem þeir taka, þar sem afleiðingarnar eru veruleg umhverfisspjöll, þá ýtum við þessum aðilum einfaldlega í áttina að betri ákvörðunum – hvort sem er á sviði ríkisstjórna eða risafyrirtækja. Með því að tryggja réttarstöðu náttúrunnar auðveldum við fólki að berjast fyrir sameiginlegri framtíð okkar allra. Fræið hefur fest rætur víða um heim… Hugmyndin er ekki ný af nálinni – sennilega var Olof Palme fyrstur til að ræða mikilvægi þess að gera vistmorð refsivert fyrir hálfri öld síðan. En á undanförnum áratug hefur þessi hugmynd fengið byr undir báða vængi. Nú er svo komið að lögfesting vistmorðs er til umræðu í fjölda ríkja – til dæmis má nefna að Belgía hefur samþykkt þingsályktun og hefur stigið skrefið áfram og er við það að samþykkja frumvarp um að skilgreina vistmorð sem glæp. Þá er mikil undiralda byrjuð að bærast innan Evrópusambandsins í tengslum við vinnu við nýja tilskipun um umhverfisglæpi – en þar hafa fjórar af fimm fastanefndum sem að málinu koma lagt til að vistmorð sé hluti af því sem tilskipunin þarf að ná utan um. … og fær vonandi að blómstra á Íslandi Hér heima má svo vonandi sömuleiðis vænta góðra verka. Á síðasta ári vísaði Alþingi til ríkisstjórnar þingsályktunartillögu minni um að Ísland viðurkenndi vistmorð sem glæp og beitti sér fyrir því að það verði viðurkennt sem brot á alþjóðalögum. Nýverið spurði ég forsætisráðherra um afdrif þingsályktunartillögunnar og hvort stjórnvöld hefðu hafist handa og gripið til aðgerða. Það gladdi mig því þegar forsætisráðherra lýsti því yfir að hún teldi það bara vera tímaspursmál að vistmorð yrði að stóra málinu á vettvangi mannréttindamála og fullvissaði mig um að vinna við útfærsluna væri hafin. Verkefnið væri í höndum utanríkisráðherra. Það er sannarlega fagnaðarefni að verkefnið sé hafið – en það er mikilvægt að við höfum hraðann á. Það ætti vel að vera hægt að taka málið miklu lengra án þess að greina allt í ræmur – og við gætum misst af lestinni ef við tökum ekki af skarið. Ísland getur skipað sér í forystu ríkja sem berjast fyrir grænni og sjálfbærri framtíð. Sóknarfærin framundan eru enda gríðarleg; fomennska í norrænu ráðherranefndinni, formennska í Evrópuráðinu og leiðtogafundur Evrópuráðsins í Reykjavík, þar sem stendur m.a. til að ræða rétt fólks til heilnæms umhverfis og náttúru. Evrópuráðsþingið hefur einmitt nefnt vistmorð sérstaklega sem mikilvægt verkfæri í þeirri vegferð. Í upphafi skyldi endinn skoða Allt lítur út fyrir að viðurkenning vistmorðs sem alþjóðlegs glæps sé nánast óumflýjanleg þróun. Hamfarahlýnun hefur skapað neyðarástand sem mannkyn um allan heim verður að bregðast við á áhrifaríkan hátt, og hugtakið um vistmorð mun koma til með að leika mikilvægt hlutverk í verkfærakistunni sem lýðræðissamfélög þurfa að útbúa sér. Ísland gæti skipað sér fremst í fylkingu grænna þjóðríkja og sýnt lífsnauðsynlegt fordæmi með því að leiða umræðuna um þær breytingar sem þurfa að eiga sér stað – sem gæti orðið til þess að fleiri þjóðir gangi í lið með okkur til að tryggja að hægt sé að gera hin valdamiklu ábyrg fyrir afleiðingum gjörða sinna. Vonandi getum við sammælst um að yfirstíga flokkslínur í umhverfismálum til framtíðar og reynt að ná þverpólitískri sátt um loftslagsmálin – því raunveruleikinn sem við okkur blasir spyr ekki um pólitík: ekki aðeins nútíðin, heldur framtíðin sömuleiðis, er í húfi. Ráðamönnum heimsins ber skylda til að standa vörð um náttúruna. Fyrir náttúruna sjálfa og fyrir komandi kynslóðir. Höfundur er þingmaður Pírata. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Andrés Ingi Jónsson Loftslagsmál Píratar Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir Skoðun Þegar ég heyri nafnið Katrín Jakobsdóttir Hans Alexander Margrétarson Hansen Skoðun Nú vandast valið Ebba Margrét Magnúsdóttir Skoðun Hvaða eiginleika þarf forseti að hafa? Hildur Eir Bolladóttir Skoðun Halldór 18.05.2024 Halldór Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun Halla Hrund eða Katrín? Reynir Böðvarsson Skoðun Birni Bjarnasyni svarað Arnar Þór Jónsson Skoðun Er klassískt frjálslyndi orðið að jaðarskoðun? Kári Allansson Skoðun Góð gildi og staðfesta Höllu Hrundar Margrét Reynisdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir skrifar Skoðun Hvaða eiginleika þarf forseti að hafa? Hildur Eir Bolladóttir skrifar Skoðun Þegar ég heyri nafnið Katrín Jakobsdóttir Hans Alexander Margrétarson Hansen skrifar Skoðun Í framhaldi af viðtali við Helgu Þórisdóttur Kári Stefánsson skrifar Skoðun Góð gildi og staðfesta Höllu Hrundar Margrét Reynisdóttir skrifar Skoðun Halla Hrund eða Katrín? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Til áréttingar Kári Stefánsson skrifar Skoðun Kynhluthlaust mál, máltilfinning og forsetaframboð Höskuldur Þráinsson skrifar Skoðun Er klassískt frjálslyndi orðið að jaðarskoðun? Kári Allansson skrifar Skoðun Forseti Íslands veifaði mér Fjóla Einarsdóttir skrifar Skoðun Ákall til framtíðar: Nám í félagsráðgjöf! Steinunn Bergmann skrifar Skoðun Lexía lærð á hálfum degi Stefanía Arnardóttir skrifar Skoðun Ég kýs Helgu Þórisdóttur Gerður Rún Guðlaugsdóttir skrifar Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth skrifar Skoðun Formaður húsfélagsins Guðmundur Andri Thorsson skrifar Skoðun Opið bréf til landsliðsmanna Íslands í blaki Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Kosningum frestað Ása Berglind Hjálmarsdóttir,Hrönn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Mesti stjórnmálamaðurinn? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Birni Bjarnasyni svarað Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar Skoðun Baldur Þórhallsson er vitur og vís Bryndís Friðgeirsdóttir skrifar Skoðun Kjósum Katrínu Kjartan Ragnarsson skrifar Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar Skoðun Nýtt sveitarfélag Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Stafrænn ójöfnuður á upplýsingaöld Stella Samúelsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Varfærnisleg fagnaðarlæti Berglind Sunna Bragadóttir skrifar Skoðun „Ég skal baka fyrir Gunnar en ég kýs Kristján“ Páll Magnússon skrifar Skoðun Daðrað við sölu Björn Sævar Einarsson skrifar Skoðun Rannsóknir á söfnum skapa dýrmæta þekkingu Arndís Bergsdóttr skrifar Sjá meira
Eitt allra mikilvægasta verkefni stjórnmálanna og samfélagsins alls er að ná viðsnúningi í umgengni mannfólks við náttúruna. Loftslagsvandinn er ein birtingarmynd – og sú sem hefur einna helst verið rædd undanfarin ár – en það er mikilvægt að líta ekki framhjá hinum stóru hnattrænu vandamálunum; útdauða tegunda og mengun. Þessa þrenns konar vá – afleiðingu ofnýtingar á auðlindum og ósjálfbærra framleiðsluhátta – hefur aðalframkvæmdastjóri Sameinuðu þjóðanna ítrekað bent á sem samofinn vanda sem hefur gríðarleg áhrif á mannkyn allt. En á sama tíma og við glímum við þessi gríðarstóru vandamál sem teygja sig yfir heiminn allan, þá megum við ekki gleyma því að þau eiga sér öll rætur í ótal smærri ákvörðunum um staðbundin verkefni. Þau verkefni, þótt smærri séu, hafa oft gríðarlega mikil og neikvæð umhverfisáhrif hvert um sig – en vegna þess að þau safnast þegar saman kemur þá náum við aldrei tökum á hnattræna vandanum með því að snúa við einu og einu olíuskipi. Við verðum að snúa við þúsundum þeirra. Oft og tíðum stangast þessi mengandi starfsemi á við rétt fólks til heilnæms og öruggs umhverfis. Enda er sá réttur langt í frá að vera sjálfgefinn, rétt eins og önnur réttindi, sérstaklega þegar þau kunna að rekast á kröfu alþjóðlegra stórfyrirtækja til ofurgróða, þótt krafan sé gerð á kostnað náttúru og samfélags. Það er hér sem hugmyndin um vistmorð kemur inn sem eitt af þeim verkfærum sem getur orðið okkur að liði í baráttunni fyrir framtíð Jarðarinnar. Vistmorð snýst um ábyrgð Víðtæk umhverfisspjöll eiga sér stað um allan heim og enn er staðan sú að víða eru þau með öllu refsilaus. Fyrir því eru ýmsar ástæður, til dæmis vegna þess að löggjöf er veik eða óljós, eða vegna þess að aðilarnir sem menga ná að flýja lögsögu þeirra stjórnvalda sem gætu sótt hina ábyrgu til saka. Þetta hefur verið staðan áratugum saman – allt undir fölskum formerkjum efnahagslegra framfara – en þetta refsileysi er ein helsta ástæða þess að umhverfisspjöllunum linnir ekki. Með því að viðurkenna vistmorð sem brot á alþjóðalögum er hægt að takast á við refsileysið. Með því að gera einstaklinga í valdastöðum ábyrga fyrir ákvörðunum sem þeir taka, þar sem afleiðingarnar eru veruleg umhverfisspjöll, þá ýtum við þessum aðilum einfaldlega í áttina að betri ákvörðunum – hvort sem er á sviði ríkisstjórna eða risafyrirtækja. Með því að tryggja réttarstöðu náttúrunnar auðveldum við fólki að berjast fyrir sameiginlegri framtíð okkar allra. Fræið hefur fest rætur víða um heim… Hugmyndin er ekki ný af nálinni – sennilega var Olof Palme fyrstur til að ræða mikilvægi þess að gera vistmorð refsivert fyrir hálfri öld síðan. En á undanförnum áratug hefur þessi hugmynd fengið byr undir báða vængi. Nú er svo komið að lögfesting vistmorðs er til umræðu í fjölda ríkja – til dæmis má nefna að Belgía hefur samþykkt þingsályktun og hefur stigið skrefið áfram og er við það að samþykkja frumvarp um að skilgreina vistmorð sem glæp. Þá er mikil undiralda byrjuð að bærast innan Evrópusambandsins í tengslum við vinnu við nýja tilskipun um umhverfisglæpi – en þar hafa fjórar af fimm fastanefndum sem að málinu koma lagt til að vistmorð sé hluti af því sem tilskipunin þarf að ná utan um. … og fær vonandi að blómstra á Íslandi Hér heima má svo vonandi sömuleiðis vænta góðra verka. Á síðasta ári vísaði Alþingi til ríkisstjórnar þingsályktunartillögu minni um að Ísland viðurkenndi vistmorð sem glæp og beitti sér fyrir því að það verði viðurkennt sem brot á alþjóðalögum. Nýverið spurði ég forsætisráðherra um afdrif þingsályktunartillögunnar og hvort stjórnvöld hefðu hafist handa og gripið til aðgerða. Það gladdi mig því þegar forsætisráðherra lýsti því yfir að hún teldi það bara vera tímaspursmál að vistmorð yrði að stóra málinu á vettvangi mannréttindamála og fullvissaði mig um að vinna við útfærsluna væri hafin. Verkefnið væri í höndum utanríkisráðherra. Það er sannarlega fagnaðarefni að verkefnið sé hafið – en það er mikilvægt að við höfum hraðann á. Það ætti vel að vera hægt að taka málið miklu lengra án þess að greina allt í ræmur – og við gætum misst af lestinni ef við tökum ekki af skarið. Ísland getur skipað sér í forystu ríkja sem berjast fyrir grænni og sjálfbærri framtíð. Sóknarfærin framundan eru enda gríðarleg; fomennska í norrænu ráðherranefndinni, formennska í Evrópuráðinu og leiðtogafundur Evrópuráðsins í Reykjavík, þar sem stendur m.a. til að ræða rétt fólks til heilnæms umhverfis og náttúru. Evrópuráðsþingið hefur einmitt nefnt vistmorð sérstaklega sem mikilvægt verkfæri í þeirri vegferð. Í upphafi skyldi endinn skoða Allt lítur út fyrir að viðurkenning vistmorðs sem alþjóðlegs glæps sé nánast óumflýjanleg þróun. Hamfarahlýnun hefur skapað neyðarástand sem mannkyn um allan heim verður að bregðast við á áhrifaríkan hátt, og hugtakið um vistmorð mun koma til með að leika mikilvægt hlutverk í verkfærakistunni sem lýðræðissamfélög þurfa að útbúa sér. Ísland gæti skipað sér fremst í fylkingu grænna þjóðríkja og sýnt lífsnauðsynlegt fordæmi með því að leiða umræðuna um þær breytingar sem þurfa að eiga sér stað – sem gæti orðið til þess að fleiri þjóðir gangi í lið með okkur til að tryggja að hægt sé að gera hin valdamiklu ábyrg fyrir afleiðingum gjörða sinna. Vonandi getum við sammælst um að yfirstíga flokkslínur í umhverfismálum til framtíðar og reynt að ná þverpólitískri sátt um loftslagsmálin – því raunveruleikinn sem við okkur blasir spyr ekki um pólitík: ekki aðeins nútíðin, heldur framtíðin sömuleiðis, er í húfi. Ráðamönnum heimsins ber skylda til að standa vörð um náttúruna. Fyrir náttúruna sjálfa og fyrir komandi kynslóðir. Höfundur er þingmaður Pírata.
Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir Skoðun
Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Skoðun Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir skrifar
Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth skrifar
Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar
Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar
Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir Skoðun
Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun