Jarðefnaeldsneyti grefur undan lífskjörum Simon Stiell skrifar 29. nóvember 2023 07:31 Undanfarin ár hefur verðbólga rýrt lífskjör víða um heim. Úrtölumenn hafa reynt að færa sér þessa kjararýrnun í nyt og halda því fram að aðgerðir í loftslagsmálum séu of dýrar og gangi gegn hagsmunum venjulegs fólks. Ekkert er fjær sannleikanum. Hræðsluáróður, sem snýst um að etja saman grænum gegn fátækum, er til þess fallinn að valda sundrungu, en oft og tíðum býr að baki skammtíma gróðavon. Einungis orku-öryggi tryggir stöðuga og efnahagslega sjálfbæra framtíð. Slíkt er einnnig á ávísun á öflugt viðnám og góða fjármögnun gegn hamförum. Hún stuðlar einnig að því að hlýnun jarðar verði takmörkuð við 1.5 gráðu. Útgjöld heimila hækka Jarðefnaeldsneyti, þar á meða kol, olía og gas, hafa átt stóran þátt í að hækka framfærslukostnað, og valda milljörðum heimila um allan heim miklum búsifjum. Verðlag hefur sveiflast til, ekki síst vegna óvissu og átaka. Þessar hækkanir valda svo keðjuverkun þegar verð á samgöngum, matvælum, rafmagni og öðrum lífsnauðsynjum hækkar. Í mörgum ríkjum, sem eru sérstakega háð jarðefnaeldsneyti, hækkuðu útgjöld heimila um andvirði eitt þúsund Bandaríkjadala árið 2022 (u.þ.b. 138 þúsund krónur) vegna verðhækkanna á jarðefnaeldsneyti. Neysluverð á enn eftir að hækka og hægja á hagvexti eftir því sem áhrif loftslagsbreytinga aukast, að mati efnahagsstofnana á borð við fjármálaráðuneyti Bandaríkjanna, Seðlabanka Indlands og Evrópska seðlabankans. Hækkun orkuverðs dregur einnig úr hagnaði fyrirtækja og dregur úr hagvexti, auk þess að grafa undan réttinum til orku um allan heim. Verðbólga kemur harðast niður á fátækustu heimilunum. Heitasta ár í 125 þúsund ár Á sama tíma fara loftslagshamfarir í vöxt í öllum ríkjum. Líklegt er að þetta ár verði hið heitasta í 125 þúsund ár. Skaðvænleg hvassviðri, ófyrirsjáanlegar rigningar og flóð, hitabylgjur og þurrkar valda ógnvænlegri eyðileggingu. Hundruð milljóna manna um allan heim verða fyrir barðinu á þessum ósköpum, sem kosta mannslíf og eyðileggja lífsviðurværi. Ekki er hægt að skrúfa fyrir krana og hætta notkun jarðefnaeldsneyti í einu vetfangi. Hins vegar eru mörg tækifæri til aðgerða enn ónotuð. Sem dæmi má nefna þá voru 7 trilljónir dala sóttir í vasa skattgreiðenda eða sparnað þeirra til að fjármagna niðurgreiðslur á jarðefnaeldsneyti. Niðurgreiðslur eru ekki til þess fallnar að vernda rauntekjur fátækustu heimilanna. Fjármagn er fært til með þeim afleiðingum að skuldir þróunarríkja hækka. Nota mætti féð til þess að bæta heilsugæslu, byggja upp innviði, til dæmis á sviði hreinnar orku og flutningskerfis, eða til að auka félagslega aðstoð við fátæka. Ef notkun jarðefnaeldsneytis er hætt hægt og bítandi á ábyrgan hátt, getur slíkt hjálpað hinum fátækustu og bætt efnahag þeirra ríkja sem eru háð þessum orkugjöfum. Mörg úrræði ónotuð Við hjá Loftslagsbreytingastofnun Sameinuðu þjóðanna (UN Climate Change) gerðum úttekt á loftslagsaðgerðum heimsins fram til þessa og ljóst er að framfarir eru of hægar. En hún bendir einnig til að við höfum margs konar úrræði til að hraða loftslagsaðgerðum og að notkun þeirra mun styrkja hagkerfi okkar. Við höfum þekkingu og úrræði til að hraða umskiptunum og getum á sama tíma haft réttlæti að leiðarljósi og að enginn sé skilinn eftir. Milljónir manna þurfa á því að halda að valdamenn nýti sér þau úrræði sem eru fyrir hendi. Þar á meðal þarf að færa fjárfestingar í nýrri framleiðslu jarðefnaeldsneytis yfir til endurnýjanlegrar orku. Með þeim hætti má tryggja stöðuga, áreiðanlega og ódýra orku til þess að knýja hagvöxt. Þetta snýst um framboð og eftirspurn. Við sem þurfum á orku að halda til að kveikja ljósin, þurfum á því að halda að okkur sé boðið upp á hreinan valkost. Ofur-lausnamiðuð samvinna Það er ástæða til bjartsýni ef ríkisstjórnir mæta til leiks á Loftslagsráðstefnu Sameinuðu þjóðanna í ár, COP28, í Dubai með ofur-lausnamiðaða samvinnu að leiðarljósi. Þannig mætti semja um að þrefalda framleiðslugetu heimsins í endurnýjanlegri orku. Við getum tvöfaldað orkuskilvirkni heimsins. Við getum sýnt fram á að fjárveitingar til að hjálpa ríkjum að aðlagast áhrifum loftslagsbreytinga og gera þær miðlægar í áætlanagerð, muni tvöfaldast. Við getum látið drauminn um loftslagsréttlæti rætast með því að stofna sjóð um tap og tjón vegna loftslagsbreytinga. Og við getum staðið við gamalt loforð um að fjármagna umskiptin og gera grein fyrir hvernig við ætlum að fjármagna næstu skref. Við munum ekki breyta öllu eins og hendi sé veifað á einum fundi. En við getum mótað þá stefnu sem framtíðin tekur á þessu ári og sett markmið um hverjar skuldbindingar einstakra þjóða verða 2025. Ég visa því á bug að láta hræðsluáróður villa mér sýn og þið ættuð að fara að dæmi mínu. Höfundur er forstjóri Loftslagsstofnunar Sameinuðu þjóðanna. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Loftslagsráðstefna Sameinuðu þjóðanna (COP) Loftslagsmál Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir Skoðun Þegar ég heyri nafnið Katrín Jakobsdóttir Hans Alexander Margrétarson Hansen Skoðun Halla Hrund - ein af okkur Hjálmar Gíslason Skoðun Nú vandast valið Ebba Margrét Magnúsdóttir Skoðun Að sameina frekar en sundra Fríða Björk Ingvarsdóttir Skoðun Hvaða eiginleika þarf forseti að hafa? Hildur Eir Bolladóttir Skoðun Halldór 18.05.2024 Halldór Í hjarta sínu græn, en varla í reynd Ole Anton Bieltvedt Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun Halla Hrund eða Katrín? Reynir Böðvarsson Skoðun Skoðun Skoðun Tímabær orð Unnar Arndísardóttur um afstæði barneigna Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Í hjarta sínu græn, en varla í reynd Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Halla Hrund - ein af okkur Hjálmar Gíslason skrifar Skoðun Að sameina frekar en sundra Fríða Björk Ingvarsdóttir skrifar Skoðun Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir skrifar Skoðun Hvaða eiginleika þarf forseti að hafa? Hildur Eir Bolladóttir skrifar Skoðun Þegar ég heyri nafnið Katrín Jakobsdóttir Hans Alexander Margrétarson Hansen skrifar Skoðun Í framhaldi af viðtali við Helgu Þórisdóttur Kári Stefánsson skrifar Skoðun Góð gildi og staðfesta Höllu Hrundar Margrét Reynisdóttir skrifar Skoðun Halla Hrund eða Katrín? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Til áréttingar Kári Stefánsson skrifar Skoðun Kynhluthlaust mál, máltilfinning og forsetaframboð Höskuldur Þráinsson skrifar Skoðun Er klassískt frjálslyndi orðið að jaðarskoðun? Kári Allansson skrifar Skoðun Forseti Íslands veifaði mér Fjóla Einarsdóttir skrifar Skoðun Ákall til framtíðar: Nám í félagsráðgjöf! Steinunn Bergmann skrifar Skoðun Lexía lærð á hálfum degi Stefanía Arnardóttir skrifar Skoðun Ég kýs Helgu Þórisdóttur Gerður Rún Guðlaugsdóttir skrifar Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth skrifar Skoðun Formaður húsfélagsins Guðmundur Andri Thorsson skrifar Skoðun Opið bréf til landsliðsmanna Íslands í blaki Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Kosningum frestað Ása Berglind Hjálmarsdóttir,Hrönn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Mesti stjórnmálamaðurinn? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Birni Bjarnasyni svarað Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar Skoðun Baldur Þórhallsson er vitur og vís Bryndís Friðgeirsdóttir skrifar Skoðun Kjósum Katrínu Kjartan Ragnarsson skrifar Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar Skoðun Nýtt sveitarfélag Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Stafrænn ójöfnuður á upplýsingaöld Stella Samúelsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Sjá meira
Undanfarin ár hefur verðbólga rýrt lífskjör víða um heim. Úrtölumenn hafa reynt að færa sér þessa kjararýrnun í nyt og halda því fram að aðgerðir í loftslagsmálum séu of dýrar og gangi gegn hagsmunum venjulegs fólks. Ekkert er fjær sannleikanum. Hræðsluáróður, sem snýst um að etja saman grænum gegn fátækum, er til þess fallinn að valda sundrungu, en oft og tíðum býr að baki skammtíma gróðavon. Einungis orku-öryggi tryggir stöðuga og efnahagslega sjálfbæra framtíð. Slíkt er einnnig á ávísun á öflugt viðnám og góða fjármögnun gegn hamförum. Hún stuðlar einnig að því að hlýnun jarðar verði takmörkuð við 1.5 gráðu. Útgjöld heimila hækka Jarðefnaeldsneyti, þar á meða kol, olía og gas, hafa átt stóran þátt í að hækka framfærslukostnað, og valda milljörðum heimila um allan heim miklum búsifjum. Verðlag hefur sveiflast til, ekki síst vegna óvissu og átaka. Þessar hækkanir valda svo keðjuverkun þegar verð á samgöngum, matvælum, rafmagni og öðrum lífsnauðsynjum hækkar. Í mörgum ríkjum, sem eru sérstakega háð jarðefnaeldsneyti, hækkuðu útgjöld heimila um andvirði eitt þúsund Bandaríkjadala árið 2022 (u.þ.b. 138 þúsund krónur) vegna verðhækkanna á jarðefnaeldsneyti. Neysluverð á enn eftir að hækka og hægja á hagvexti eftir því sem áhrif loftslagsbreytinga aukast, að mati efnahagsstofnana á borð við fjármálaráðuneyti Bandaríkjanna, Seðlabanka Indlands og Evrópska seðlabankans. Hækkun orkuverðs dregur einnig úr hagnaði fyrirtækja og dregur úr hagvexti, auk þess að grafa undan réttinum til orku um allan heim. Verðbólga kemur harðast niður á fátækustu heimilunum. Heitasta ár í 125 þúsund ár Á sama tíma fara loftslagshamfarir í vöxt í öllum ríkjum. Líklegt er að þetta ár verði hið heitasta í 125 þúsund ár. Skaðvænleg hvassviðri, ófyrirsjáanlegar rigningar og flóð, hitabylgjur og þurrkar valda ógnvænlegri eyðileggingu. Hundruð milljóna manna um allan heim verða fyrir barðinu á þessum ósköpum, sem kosta mannslíf og eyðileggja lífsviðurværi. Ekki er hægt að skrúfa fyrir krana og hætta notkun jarðefnaeldsneyti í einu vetfangi. Hins vegar eru mörg tækifæri til aðgerða enn ónotuð. Sem dæmi má nefna þá voru 7 trilljónir dala sóttir í vasa skattgreiðenda eða sparnað þeirra til að fjármagna niðurgreiðslur á jarðefnaeldsneyti. Niðurgreiðslur eru ekki til þess fallnar að vernda rauntekjur fátækustu heimilanna. Fjármagn er fært til með þeim afleiðingum að skuldir þróunarríkja hækka. Nota mætti féð til þess að bæta heilsugæslu, byggja upp innviði, til dæmis á sviði hreinnar orku og flutningskerfis, eða til að auka félagslega aðstoð við fátæka. Ef notkun jarðefnaeldsneytis er hætt hægt og bítandi á ábyrgan hátt, getur slíkt hjálpað hinum fátækustu og bætt efnahag þeirra ríkja sem eru háð þessum orkugjöfum. Mörg úrræði ónotuð Við hjá Loftslagsbreytingastofnun Sameinuðu þjóðanna (UN Climate Change) gerðum úttekt á loftslagsaðgerðum heimsins fram til þessa og ljóst er að framfarir eru of hægar. En hún bendir einnig til að við höfum margs konar úrræði til að hraða loftslagsaðgerðum og að notkun þeirra mun styrkja hagkerfi okkar. Við höfum þekkingu og úrræði til að hraða umskiptunum og getum á sama tíma haft réttlæti að leiðarljósi og að enginn sé skilinn eftir. Milljónir manna þurfa á því að halda að valdamenn nýti sér þau úrræði sem eru fyrir hendi. Þar á meðal þarf að færa fjárfestingar í nýrri framleiðslu jarðefnaeldsneytis yfir til endurnýjanlegrar orku. Með þeim hætti má tryggja stöðuga, áreiðanlega og ódýra orku til þess að knýja hagvöxt. Þetta snýst um framboð og eftirspurn. Við sem þurfum á orku að halda til að kveikja ljósin, þurfum á því að halda að okkur sé boðið upp á hreinan valkost. Ofur-lausnamiðuð samvinna Það er ástæða til bjartsýni ef ríkisstjórnir mæta til leiks á Loftslagsráðstefnu Sameinuðu þjóðanna í ár, COP28, í Dubai með ofur-lausnamiðaða samvinnu að leiðarljósi. Þannig mætti semja um að þrefalda framleiðslugetu heimsins í endurnýjanlegri orku. Við getum tvöfaldað orkuskilvirkni heimsins. Við getum sýnt fram á að fjárveitingar til að hjálpa ríkjum að aðlagast áhrifum loftslagsbreytinga og gera þær miðlægar í áætlanagerð, muni tvöfaldast. Við getum látið drauminn um loftslagsréttlæti rætast með því að stofna sjóð um tap og tjón vegna loftslagsbreytinga. Og við getum staðið við gamalt loforð um að fjármagna umskiptin og gera grein fyrir hvernig við ætlum að fjármagna næstu skref. Við munum ekki breyta öllu eins og hendi sé veifað á einum fundi. En við getum mótað þá stefnu sem framtíðin tekur á þessu ári og sett markmið um hverjar skuldbindingar einstakra þjóða verða 2025. Ég visa því á bug að láta hræðsluáróður villa mér sýn og þið ættuð að fara að dæmi mínu. Höfundur er forstjóri Loftslagsstofnunar Sameinuðu þjóðanna.
Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir Skoðun
Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Skoðun Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir skrifar
Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth skrifar
Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar
Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar
Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir Skoðun
Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun