Ætlar landsstjórnin að taka mark á Ríkisendurskoðun? Þórarinn Eyfjörð skrifar 6. desember 2023 07:01 Ríkisendurskoðun hefur birt skýrslu sína til Alþingis um rekstur Fangelsismálastofnunar. Skýrslan ber heitið „Aðbúnaður – endurhæfing – árangur“ en gæti fullt eins heitið „Illur aðbúnaður – götótt endurhæfing – slakur árangur“. Skýrslan er áfellisdómur yfir rekstri Fangelsismálastofnunar. Ríkisendurskoðun hefur eftirlit með frammistöðu þeirra sem undir hana heyra skv. 6. gr. laga um ríkisendurskoðanda. Markmið stofnunarinnar er að stuðla að úrbótum með því að greina ágalla og umbótaþörf í rekstri ríkisstofnana og koma með tillögur að verkefnum sem gætu haft áhrif á vandaðri og betri stjórnsýslu. Ríkisendurskoðun tók út rekstur Fangelsismálastofnunar og vildi leita svara við eftirfarandi meginspurningum: Sinnir Fangelsismálastofnun lögbundnum verkefnum sínum með skilvirkum og árangursríkum hætti? Tryggir stjórnun Fangelsismálastofnunar skilvirka og hagkvæma ráðstöfun fjármagns og mannauðs? Með hvaða hætti styður Dómsmálaráðuneyti við starfsemi Fangelsismálastofnunar þegar kemur að stefnumótun og annarri markmiðasetningu við fullnustu refsinga? Tryggja framlög ríkisins til Fangelsismálastofnunar að stofnunin geti sinnt hlutverki sínu með fullnægjandi hætti? Niðurstaða úttektar Ríkisendurskoðunar koma þeim ekki á óvart sem þekkja til stofnunarinnar. Lengi hefur verið ljóst að rekstur Fangelsismálastofnunar og fangelsa landsins hefur verið í ólestri um langa hríð. Spurningar Ríkisendurskoðunar eru yfirgripsmiklar og ætla ég aðeins að beina sjónum að tveimur hliðum málsins sem mér finnast áhugaverðar; stuðningi Dómsmálaráðuneytisins við starfsemi Fangelsismálastofnunar og hvort Fangelsismálastofnun geti sinnt hlutverki sínu. Hefur Dómsmálaráðuneytið einhvern áhuga á föngum og fangavörðum? Svarið við þessari spurningu liggur ljóst fyrir í nútímasögu fangelsanna og rekstri þeirra. Svarið er einfaldlega nei. Ef við lítum fyrst á aðstöðuna og byggingarsögu fangelsa þá blasir við að íslenska landsstjórnin hefur ekki haft minnsta áhuga á að hlúa með uppbyggilegum hætti að fangavörðum sem þar vinna. Augljóst er að aðstaðan á Litla-Hrauni hefur síst verið til að stuðla að mannbætandi starfsemi og aðstöðu, og ekki er langt síðan Hegningarhúsið á Skólavörðustíg var í fullum rekstri og sama er að segja um kvennafangelsið í Kópavogi. Hvoru tveggja voru algerlega óhæfir staðir undir uppbyggilega starfsemi fangelsa. Fangelsið á Hólmsheiði var áratugum saman á teikniborðinu áður en framkvæmdir hófust og núna ekki hægt að reka það með sóma vegna fjárskorts. Eins er með önnur fangelsi landsins. Þá liggur einfaldlega fyrir að dómsmálaráðherrar íslenska ríkisins hafa fram að þessu ekki haft minnsta áhuga á betrunaraðstöðu dæmdra fanga eða uppbyggilegu starfsumhverfi fangavarða eins og áður sagði. Augljós er uppsöfnuð endurbóta- og viðhaldsþörf í uppbyggingu langtímaafplánunar fanga. Litla-Hraun er úr sér genginn kumbaldi en byggingarsaga fangelsisins hefur aldrei einkennst af heildar- eða langtímasýn um starfsemina og gríðarleg viðhaldsþörf blasir við. Starfsemin uppfyllir ekki þær nútímakröfur sem gerðar eru um öryggi og endurhæfingu í fangelsum, og skipulag fangelsisins gerir það ómögulegt að aðskilja fanga með fullnægjandi hætti. Úttekt Ríkisendurskoðunar segir þetta meginástæðu þess að ofbeldis- og fíkniefnamál séu þar viðvarandi vandamál. Aðstaða og framferði Fangelsismálastofnunar gagnvart kvenkyns föngum vekur síðan sérstaka athygli. Ríkisendurskoðun tekur sérstaklega fram að aðstöðumunur fanga af ólíku kyni sé með öllu óverjandi og gagnrýnir harkalega að ekkert sérstakt vistunarúrræði sé til fyrir kvenfanga. Stofnunin beinir því til Dómsmálaráðuneytis og Fangelsismálastofnunar að vinna að sérstöku úrræði fyrir konur og tryggja öryggi, aðbúnað og endurhæfingarúrræði þeirra sem afplána nú í fangelsinu að Sogni og í fangelsinu á Hólmsheiði. Hefur Fangelsismálastofnun sinnt hlutverki sínu gagnvart föngum og fangavörðum? Þegar ég bar þessa spurningu undir staðkunnugan félaga minn var svarið; „Ertu að djóka?“ og það er efnislega sama niðurstaða og Ríkisendurskoðun kemst að. Aðstaða og uppbyggingarstarf fyrir fanga nær ekki máli og mannauðsmálin og vinnustaðamenningin innan Fangelsismálastofnunar fær arfaslakan dóm sem Ríkisendurskoðun telur nauðsynlegt að bregðast við. Stytting vinnuvikunnar innan Fangelsismálastofnunar fær hrakeinkunn og verður trúlega best lýst sem klúðri. Framkvæmdin hafði í för með sér töluverðan kostnaðarauka vegna aukinnar yfirvinnu og kallaði á aukið álag á fangaverði. Það var þvert á markmið styttingar vinnuvikunnar. Áherslan á aukna yfirvinnu til að mæta breyttri vinnuskyldu, og þeim áskorunum sem starfsumhverfi fangelsa hefur í för með sér, hefur aukið tíðni áfallastreitu meðal fangavarða. Slakur árangur Fangelsismálastofnunar í starfsánægjukönnunum, ásamt brotakenndri og ófullnægjandi menntun og starfsþjálfun fangavarða, hefur valdið auknum og uppsöfnuðum vanda í öllum rekstri stofnunarinnar. Einnig hefur kerfislæg undirmönnun, sem hefur fylgt breyttu vinnutímaskipulagi, aukið enn á vandann. Samkvæmt Fangelsismálastofnun hefur fjárskortur haft mikil áhrif á rekstur og árangur hennar. Ein birtingarmyndin af slökum rekstri stofnunarinnar kemur fram í starfskjörum og starfsaðstöðu fangavarða. Mikilvægur þáttur í endurreisn fangelsismála á Íslandi er markviss uppbygging á aðstöðu og umhverfi fangelsa, sem stutt getur við mannrækt og endurhæfingu. Ekki síður er mikilvægt að styrkja allt starfsumhverfi fangavarða og þar vega kjör, starfsaðstæður og starfsþróun þeirra mestu máli. Allt þetta er hægt að færa til betri vegar ef vilji er fyrir hendi. Fjárskortur er ekkert annað en sjúkdómseinkenni vanhæfrar stjórnsýslu í málefnum fanga og fangavarða. Þess er beðið með óþreyju að dómsmálaráðherra stígi fram og sýni þessum málaflokki þann áhuga og þann stuðning sem samfélagið allt á skilið. Höfundur er formaður Sameykis stéttarfélags í almannaþjónustu og 1. varaformaður BSRB. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Stéttarfélög Fangelsismál Ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur Stjórnsýsla Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Forseti sem svarar á mannamáli Erna Ástþórsdóttir Skoðun Heilbrigðiskerfi Íslands - Tími fyrir lausnir! Victor Gudmundsson Skoðun Kletturinn Katrín Júlía Margrét Alexandersdóttir Skoðun „Ég kýs homma“ Óli Gunnar Gunnarsson Skoðun Reykjavíkurborg svíkur íbúa Laugardals Grétar Már Axelsson Skoðun Almenn kvíðaröskun: léttvægt vandamál eða áhyggjuefni? Sævar Már Gústavsson Skoðun Sérstök vitleysa Albert Björn Lúðvígsson Skoðun Takk Ísland fyrir upplýsandi kosningabaráttu! Tómas Ellert Tómasson Skoðun Við unga fólkið viljum fá sæti við borðið Selma Rós Axelsdóttir Skoðun Aleinn í heiminum? Lukka Sigurðardóttir,Katrín Harðardóttir ,Margrét Kristín Blöndal Skoðun Skoðun Skoðun Viltu koma í ferðalag? Guðmundur Björnsson skrifar Skoðun „Ég kýs homma“ Óli Gunnar Gunnarsson skrifar Skoðun Forseti sem svarar á mannamáli Erna Ástþórsdóttir skrifar Skoðun Hugrekki Vilborg Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Afvegaleiðing SFS? Friðleifur Egill Guðmundsson skrifar Skoðun Jón Gnarr fyrir dýraverndina Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Mannréttindastofnun verður að veruleika Jódís Skúladóttir skrifar Skoðun Samstarf við landsbyggðina Sævar Þór Halldórsson skrifar Skoðun Lausnin út í mýri? Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Sigþórsdóttir skrifar Skoðun Takk Ísland fyrir upplýsandi kosningabaráttu! Tómas Ellert Tómasson skrifar Skoðun Forseti sem gefur kjark og von Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Við unga fólkið viljum fá sæti við borðið Selma Rós Axelsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfi Íslands - Tími fyrir lausnir! Victor Gudmundsson skrifar Skoðun Offita er langvinnur sjúkdómur Hópur fólks í stjórn Félags fagfólks um offitu skrifar Skoðun Reykjavíkurborg svíkur íbúa Laugardals Grétar Már Axelsson skrifar Skoðun Mynda þurfti ríkisstjórn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Kletturinn Katrín Júlía Margrét Alexandersdóttir skrifar Skoðun Nýsköpun er svarið Nótt Thorberg skrifar Skoðun Aleinn í heiminum? Lukka Sigurðardóttir,Katrín Harðardóttir ,Margrét Kristín Blöndal skrifar Skoðun Ísland í öðru sæti Regnbogakortsins um réttindi hinsegin fólks Bjarndís Helga Tómasdóttir,Daníel E. Arnarsson skrifar Skoðun Almenn kvíðaröskun: léttvægt vandamál eða áhyggjuefni? Sævar Már Gústavsson skrifar Skoðun Lokað á börn í vanda Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Sérstök vitleysa Albert Björn Lúðvígsson skrifar Skoðun Fjarheilbrigðisþjónusta Lilja Rannveig Sigurgeirsdóttir skrifar Skoðun Ég Gísli Hvanndal Jakobsson ætla í framboð til Alþingis með Vinstri grænum Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Forsetaframbjóðandi með sömu tölu og Jesú Gunnar Karl Halldórsson skrifar Skoðun Einfaldara fyrirkomulag tilvísana Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Málið á að endurspegla fólkið í landinu Birta Björnsdóttir skrifar Skoðun Hreyfing og tengsl Jóhanna Stefáns Bjarkardóttir skrifar Skoðun Eru byssur meira fullorðins? Oddný G. Harðardóttir skrifar Sjá meira
Ríkisendurskoðun hefur birt skýrslu sína til Alþingis um rekstur Fangelsismálastofnunar. Skýrslan ber heitið „Aðbúnaður – endurhæfing – árangur“ en gæti fullt eins heitið „Illur aðbúnaður – götótt endurhæfing – slakur árangur“. Skýrslan er áfellisdómur yfir rekstri Fangelsismálastofnunar. Ríkisendurskoðun hefur eftirlit með frammistöðu þeirra sem undir hana heyra skv. 6. gr. laga um ríkisendurskoðanda. Markmið stofnunarinnar er að stuðla að úrbótum með því að greina ágalla og umbótaþörf í rekstri ríkisstofnana og koma með tillögur að verkefnum sem gætu haft áhrif á vandaðri og betri stjórnsýslu. Ríkisendurskoðun tók út rekstur Fangelsismálastofnunar og vildi leita svara við eftirfarandi meginspurningum: Sinnir Fangelsismálastofnun lögbundnum verkefnum sínum með skilvirkum og árangursríkum hætti? Tryggir stjórnun Fangelsismálastofnunar skilvirka og hagkvæma ráðstöfun fjármagns og mannauðs? Með hvaða hætti styður Dómsmálaráðuneyti við starfsemi Fangelsismálastofnunar þegar kemur að stefnumótun og annarri markmiðasetningu við fullnustu refsinga? Tryggja framlög ríkisins til Fangelsismálastofnunar að stofnunin geti sinnt hlutverki sínu með fullnægjandi hætti? Niðurstaða úttektar Ríkisendurskoðunar koma þeim ekki á óvart sem þekkja til stofnunarinnar. Lengi hefur verið ljóst að rekstur Fangelsismálastofnunar og fangelsa landsins hefur verið í ólestri um langa hríð. Spurningar Ríkisendurskoðunar eru yfirgripsmiklar og ætla ég aðeins að beina sjónum að tveimur hliðum málsins sem mér finnast áhugaverðar; stuðningi Dómsmálaráðuneytisins við starfsemi Fangelsismálastofnunar og hvort Fangelsismálastofnun geti sinnt hlutverki sínu. Hefur Dómsmálaráðuneytið einhvern áhuga á föngum og fangavörðum? Svarið við þessari spurningu liggur ljóst fyrir í nútímasögu fangelsanna og rekstri þeirra. Svarið er einfaldlega nei. Ef við lítum fyrst á aðstöðuna og byggingarsögu fangelsa þá blasir við að íslenska landsstjórnin hefur ekki haft minnsta áhuga á að hlúa með uppbyggilegum hætti að fangavörðum sem þar vinna. Augljóst er að aðstaðan á Litla-Hrauni hefur síst verið til að stuðla að mannbætandi starfsemi og aðstöðu, og ekki er langt síðan Hegningarhúsið á Skólavörðustíg var í fullum rekstri og sama er að segja um kvennafangelsið í Kópavogi. Hvoru tveggja voru algerlega óhæfir staðir undir uppbyggilega starfsemi fangelsa. Fangelsið á Hólmsheiði var áratugum saman á teikniborðinu áður en framkvæmdir hófust og núna ekki hægt að reka það með sóma vegna fjárskorts. Eins er með önnur fangelsi landsins. Þá liggur einfaldlega fyrir að dómsmálaráðherrar íslenska ríkisins hafa fram að þessu ekki haft minnsta áhuga á betrunaraðstöðu dæmdra fanga eða uppbyggilegu starfsumhverfi fangavarða eins og áður sagði. Augljós er uppsöfnuð endurbóta- og viðhaldsþörf í uppbyggingu langtímaafplánunar fanga. Litla-Hraun er úr sér genginn kumbaldi en byggingarsaga fangelsisins hefur aldrei einkennst af heildar- eða langtímasýn um starfsemina og gríðarleg viðhaldsþörf blasir við. Starfsemin uppfyllir ekki þær nútímakröfur sem gerðar eru um öryggi og endurhæfingu í fangelsum, og skipulag fangelsisins gerir það ómögulegt að aðskilja fanga með fullnægjandi hætti. Úttekt Ríkisendurskoðunar segir þetta meginástæðu þess að ofbeldis- og fíkniefnamál séu þar viðvarandi vandamál. Aðstaða og framferði Fangelsismálastofnunar gagnvart kvenkyns föngum vekur síðan sérstaka athygli. Ríkisendurskoðun tekur sérstaklega fram að aðstöðumunur fanga af ólíku kyni sé með öllu óverjandi og gagnrýnir harkalega að ekkert sérstakt vistunarúrræði sé til fyrir kvenfanga. Stofnunin beinir því til Dómsmálaráðuneytis og Fangelsismálastofnunar að vinna að sérstöku úrræði fyrir konur og tryggja öryggi, aðbúnað og endurhæfingarúrræði þeirra sem afplána nú í fangelsinu að Sogni og í fangelsinu á Hólmsheiði. Hefur Fangelsismálastofnun sinnt hlutverki sínu gagnvart föngum og fangavörðum? Þegar ég bar þessa spurningu undir staðkunnugan félaga minn var svarið; „Ertu að djóka?“ og það er efnislega sama niðurstaða og Ríkisendurskoðun kemst að. Aðstaða og uppbyggingarstarf fyrir fanga nær ekki máli og mannauðsmálin og vinnustaðamenningin innan Fangelsismálastofnunar fær arfaslakan dóm sem Ríkisendurskoðun telur nauðsynlegt að bregðast við. Stytting vinnuvikunnar innan Fangelsismálastofnunar fær hrakeinkunn og verður trúlega best lýst sem klúðri. Framkvæmdin hafði í för með sér töluverðan kostnaðarauka vegna aukinnar yfirvinnu og kallaði á aukið álag á fangaverði. Það var þvert á markmið styttingar vinnuvikunnar. Áherslan á aukna yfirvinnu til að mæta breyttri vinnuskyldu, og þeim áskorunum sem starfsumhverfi fangelsa hefur í för með sér, hefur aukið tíðni áfallastreitu meðal fangavarða. Slakur árangur Fangelsismálastofnunar í starfsánægjukönnunum, ásamt brotakenndri og ófullnægjandi menntun og starfsþjálfun fangavarða, hefur valdið auknum og uppsöfnuðum vanda í öllum rekstri stofnunarinnar. Einnig hefur kerfislæg undirmönnun, sem hefur fylgt breyttu vinnutímaskipulagi, aukið enn á vandann. Samkvæmt Fangelsismálastofnun hefur fjárskortur haft mikil áhrif á rekstur og árangur hennar. Ein birtingarmyndin af slökum rekstri stofnunarinnar kemur fram í starfskjörum og starfsaðstöðu fangavarða. Mikilvægur þáttur í endurreisn fangelsismála á Íslandi er markviss uppbygging á aðstöðu og umhverfi fangelsa, sem stutt getur við mannrækt og endurhæfingu. Ekki síður er mikilvægt að styrkja allt starfsumhverfi fangavarða og þar vega kjör, starfsaðstæður og starfsþróun þeirra mestu máli. Allt þetta er hægt að færa til betri vegar ef vilji er fyrir hendi. Fjárskortur er ekkert annað en sjúkdómseinkenni vanhæfrar stjórnsýslu í málefnum fanga og fangavarða. Þess er beðið með óþreyju að dómsmálaráðherra stígi fram og sýni þessum málaflokki þann áhuga og þann stuðning sem samfélagið allt á skilið. Höfundur er formaður Sameykis stéttarfélags í almannaþjónustu og 1. varaformaður BSRB.
Skoðun Ísland í öðru sæti Regnbogakortsins um réttindi hinsegin fólks Bjarndís Helga Tómasdóttir,Daníel E. Arnarsson skrifar
Skoðun Ég Gísli Hvanndal Jakobsson ætla í framboð til Alþingis með Vinstri grænum Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar